Od Kalemegdana, preko Dorćola, do Terazija: Beograd je pun tragova Jelisavete Načić, koji sežu i do Kosova

Postala je prva arhitektkinja na novootvorenom Arhitektonskom odseku Tehničkog fakulteta u Beogradu

O njenom liku svedoči samo jedna sačuvana fotografija, a o njenom delu govore mnoga zdanja. Šetnjom po Kalemegdanu, koračajući Malim stepenicama, hodimo njenim stazama. Nedaleko, prolazeći pored osnovne škole „Kralj Petar Prvi“ kod Saborne crkve takođe gledamo njeno delo; prolazeći Dorćolom, pored velelepne crkve Aleksandra Nevskog, vidimo realizaciju njenog umeća. Jelisaveta Načić (1878–1955) je bila prva arhitektkinja u Srbiji. 

Bila je najmlađa od trinaestoro dece. Otac jo je bio ugledni beogradski trgovac Mihajlo S. Načić, koji je imao porodično imanje na padini ispod današnjeg hotela „Moskva“. Njegove kočije iznajmljivale su se za svečane kraljevske događaje. Nesumnjivo veliki miraz, kakav je moga da se sprema u jednoj takvoj porodici, Jelisaveta troši na školovanje i sa 22 godine postaje prva arhitektkinja na novootvorenom Arhitektonskom odseku Tehničkog fakulteta u Srbiji.

Preporučujemo

Takođe, postaje i prva žena zaposlena u državnoj upravi. Međutim, u Ministarstvu građevina 1901. godine, pored svog obrazovanja, biva zaposlena kao crtač. Zbog toga Jelisaveta 1902. godine polaže državni ispit, posle čega čeka da njeno znanje dobije priliku.

Na konkursu za izradu idejnog rešenja za projekat crkve Svetog Đorđa u Topoli osvaja treće mesto. Postaje jedan od glavnih arhitekata Beogradske opštine.

I ostavlja neizbrisiv trag u Beogradu. Početkom 20. veka, kada se prestonica sve više gradi i urbanizuje, njene ideje dobijaju utočište. Osmišljava rešenje za Mali Kalemegdan, po idejnoj skici čuvenog arhitekte Dimitrija Leka. Kreira malo stepenište kojim se danas iz Pariske ulice ulazi na beogradsku tvrđavu. Ripanjski zeleni kamen oblikovan u neobarokne stepenice prvi su dar Jelisavete Načić Beogradu.

Radi i na uređenju Velikog Kalemegdana i na kamenim baroknim stepenice kojima se od Savske aleje ulazi u Parisku ulicu.

Za samo dve godine završen je najmonumentalniji projekat Jelisavete Načić - Beograd 1906. godine dobija zgradu osnovne škole „Kralj Petar Prvi“ kod Saborne crkve, koja je u to vreme bila jedna od najmodernijih školskih objekata u Srbiji. U ovom zdanju je održana prva košarkaška utakmica u Beogradu.

Zahvaljujući njenom projektu Dorćol danas ima velelepnu Crkvu Aleksandra Nevskog. Prem njenim planovima nastali su i prvi radnički stanovi u današnjoj Venizelosovoj ulici.

Njenu karijeru obeležila je i izrada plana i nadzor nad izvođenjem urbanističkog uređenja Terazijskog platoa. Tom prilikom na Terazijama je planirano i postavljanje fontane s statuom Pobednika Ivana Meštrovića, ali nedovoljno moderna sredina nije prihvatila da nago muško telo narušava izgled njigovog grada, te je premeštena na Kalemegdan, gde je i danas.

Po nacrtima arhitektkinje Načić sagrađena je i crkva posvećena Svetom Arhangelu Mihailu u Štimlju na Kosovu. U južnom delu crkve je spomen-ploča, Jelisavetina posveta srpskim vojskovođama koji su se borili na ovim prostorima: „Spomen-ploča osvetnicima Kosova, vojvodama Radomiru Putniku, Živojinu Mišiću, Gligoru Sokoloviću, slava poginulima za Kosovo, arhitekta g-đica Jelisaveta Načić.

Izradila je i projekat za prvu bolnicu tuberkuloznih bolesnika u Beogradu, na Vračaru, koja je teško oštećena u Prvom svetskom ratu za vreme bombardovanja, kasnije i srušena.

Pokazavši svoje umeće, dobijala je i narudžbine za izradu projekata privatnih kuća u prestonici, pa tako njen pečat nose dom knjižara Marka Markovića, na uglu Kapetan Mišine i Jovanove ulice, koji je kasnije proglašen za kulturno dobro, kao i Arse Drenovca, na uglu Kosovske i Kondine ulice.

Prvu ženu arhitektu u Srbiji Nemci su depotrovali u logor, u kome upoznaje budućeg supruga Luku Lukaija, albanskog intelektualca katoličke vere. Venčali u se 1917. godine i dobili ćerku Luciju.

Nakon izlaska iz logora kratkorajno borave u Beogradu, potom u Skadru. Jelisaveta se više nije bavila svojom profesijom. Sa suprugom je učestvovala u dizanju ustanka za oslobođenje Albanije od italijanske okupacije.

Posle propasti ustanka 1923. godine sele u Dubrovnik, gde je preminula 6. maja 1955. godine.

(Ona.rs)