Da li znate od kada se u Srbiji slavi Nova godina?

Ovaj praznik se, istorijski gledano, relativno kasno "primio" i kod nas

U današnje doba kada je većina zemalja prihvatila računanje vremena po gregorijanskom kalendaru i početak godine koji se računa od 1. januara., dolazak Nove godine se proslavlja kao praznik.

U suštini, to je dan kada po solarnim i sličnim kalendarima počinje sledeći kalendarski, datumski, ciklus, odnosno prvi dan naredne godine. Dakle, sve kulture koje imaju godišnji kalendar, stoga i proslavaljaju - Novu godinu.

Preporučujemo

Ovaj praznik se, međutim, istorijski gledano, relativno kasno "primio" i kod nas.

Srbi Novu godinu, najverovatnije, slave od XIX veka

U nekadašnjoj SFRJ poseban značaj je, prema pisanju Vikipedije, dobio tek nakon Drugog svetskog rata, i to mnogo više kao pokušaj da se suzbije značaj koji je veliki deo hrišćanskog stanovništa sa naših prostora pridavao proslavi Božića.

Kako je u to vreme postojala i podvojenost stanovništva na religijskoj osnovi, jer su jedni slavili katolički (25. decembar) i pravoslavni (7. januar) Božić, uvođenje međunarodnog praznika "Nove godine" u kalendar je bio jedan od načina da se obeleži zajednički praznik, u duhu tadašnjeg plasiranja bratstva i jedinstva.

Kao i kod nas, tako i u svetu, proslavljanje Nove godine na dan koji je prema gregorijanskom kalendaru označen kao 1. januar nije oduvek bila prisutna. U mnogim kulturama su smene godina bile obeležavane u proleće ili jesen, a prvi januar, makar u hrišćanskom svetu je bio poznat i kao dan na koji je Isus Hristos obrezan.

Recimo, u davna vremena, u srednjevekovnoj Srbiji, Nova godina je zapravo označavala početak liturgijskog ciklusa u hršćanskoj religiji i obeležavala se 1. septembra po starom , tačnije 14. septembra po novom kalendaru.

Srbi Novu godinu počinju da slave, najverovatnije, prema pisanju "ekucevo.rs" od devetog veka, kada je većina Južnih Slovena primila hrišćanstvo. Kako su se menjali religijski sistemi, tako su se menjali i kalendari, pa i dan kada se dočekuje Nova godina. U srpskim selima se sve do Drugog svetskog rata proslavljao Badnji dan i Božić, a potom i Mali Božić ili Sveti Vasilije, praznik poznat danas i kao Srpska, pravoslavna, Nova godina, koja je slavila 14. januara, mada ne tako raskošno kao danas.

Preplitanje paganskih i hrišćanskih običaja

Slavlje je bilo satkano od prastarih religijski, društvenih i kulturnih događaja, koji su današnji običaji samo osavremenjenili. Istorijski gledano, prvi praznik koji se dovodi u vezu sa praznovanjem Nove godine je bio deo staroslovenske i starobalkanske tradicije - tzv. praznik Kalende ili Koleda. U pitanju je bio prvi dan (mladog) meseca od čega potiče i reč “kalendar. Ovaj praznik je nasleđen iz rimskog kalendara i svetkovao se tokom srednjeg veka u celoj Evropi.

Proslavljanje Nove godine se vezuje i za svetkovine "rađanja Sunca", i običaje čiji je cilj bio da se "pomogne suncu da nadvlada mrak i hladnoću", odnosno novo buđenje prirode. Otud, recimo, običaj da se pale prskalice, u zamenu za novogodišnju vatru, koja su pomagala Suncu da "pobedi" mrak.

I druga simbolika je jednostavna; glasnom muzikom, pucnjevima i vatrom, trebalo je oterati zlo iz zajednice i nastupajuću godinu dočekati u dobrom raspoloženju i sa lepim željama.

I kićenje jelke u našim krajevima je novijeg datuma. Dolazi iz severnih krajeva današnje Vojvodine, početkom 20. veka, kada je došlo do mešanja sa kulturom nemačkog stanovništva. Nemci su ovaj običaj, navodno, preuzeli u 16. veku i to iz Indije, u kojoj je i ranije bilo poznato kićenje "drva života" sa svećama.

Uvođenjem u službenu upotrebu gregorijanskog kalendara 1919. godine, prva Jugoslavija je ustanovila i za Srbe 1. januar kao prvi dan Nove godine, otkad se on kod nas praznuje kao državni praznik. Ispočetka nije bilo jelki, lampiona i svetiljki, samo su na beogradskim glavnim raskršćima gorele mašine sa katranom. Iz godine u godinu sve je više novogodišnjeg sjaja stizalo i u Srbiju.

Nova godina stiže u Beograd

Postoji i jedan zapis, "List Videlo", kako prenosi "kaldrma.rs" u kojem je opisan prvi ulični doček Nove godine u Beogradu.

"Nova 1850. godina stigla je u Beograd zavejana snegom. Poslednje predvečeri stare godine gradska banda svirala je po celoj varoši. Deset svirača dobro uvijenih u gunjeve cupkalo je i sviralo gde god je bio razgrnut sneg."

S dolaskom 20. veka odnos prema novogodišnjim noćima lagano se menjao, što se da videti iz oglasa vlasnika jednog beogradskog restorana: 'Prase i ćurka na lutriji. Krofna sa ‘napoleonom’. U gornjoj sali lumperaj, u donjoj igranka. Muzika i pesma bez kritike. Za posetu moli Milan, Bidža, restorater.

Zvanično čestitanje Nove godine u Beogradu je dugo vremena predstavljalo čisto protokolarnu stvar, oličenu u čestitkama koje je knez Miloš slao pojedinim inostranim državnicima, da bi vremenom počeo da prima čestitanja i od svojih podanika. Kasnije se na Dvoru organizovao i bal, koji su održavali knjaz Aleksandar Karađorđević i kneginja Persida, a među zvanicama su uvek pozivani najznačajniji i najuticajniji žitelji ondašnjeg Beograda, sa svojim ukućanima. Ova praksa je nastavljena i za vreme kralja Milana.

Moderna Nova godina kod Srba

Kasnije, u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca 1919. godine prihvaćen je gregorijanski kalendar, ali se Srpska pravoslavna crkva i dalje pridržavala julijanskog, pa su se ravnopravno slavile obe nove godine.

I tokom Drugog svetskog rata se slavila Nova godina, ravnopravno - i saveznici i nacisti, i porobljeni i okupatori, i partizani i četnici.

Nakon oslobođenja Beograda prva Nova godina je proslavljena u svim većim salama koje su preživele bombardovanje. Prvo su se slušale vesti, do ponoći se igralo kozaračko kolo, a od ponoći u Domu inženjera i hotelu "Central" u Zemunu čak i predratni tango.

Tek posle Drugog svetskog rata proslava Nove godine 1. januara dobija poseban značaj. Proslavljanje je uvedeno, gotovo iz dužnosti prema političkoj partiji, kada se kolektivno slavio je narod, ali i Tito.

Beograd i drugi veći gradovi Srbije počeli su sa kolektivnim proslavama Nove godine tokom sedamdesetih i osamdesetih godina XIX veka, kada su prve generacije počele da se vraćaju iz iznostranstva sa školovanja i donele sa sobom ovaj "novitet".

Nakon kraha komunizma Nova godina se u Srbiji obeležava i 1. januara po novom i 14. januara po starom kalendaru, što je tradicija i danas.

(Ona.rs)