Prva Vojvođanka borkinja za ženska prava: Za Savku Subotić humanizam je bio identičan sa feminizmom

Savka Subotić nije ostala u senci poznatih muških članova svoje porodice, već je postala jedna od najznačajnijih Srpkinja devetnaestog veka

Ona je bila srpska dobrotvorka i jedna od prvih feministkinja u Vojvodini.

Savka Subotić je bila pokretač ideje za podizanje srpskih viših devojačkih škola, kao i inicijatorka ideje o osnivanju ženskih zadruga sa ciljem da se poboljša položaj žena u društvu i da obrazovanje ne bude više privilegija muškaraca.

Preporučujemo

Zbog toga spada, prema pisanju "Ženskog muzeja", u grupu najznačajnijih pedagoga Vojvodine 19. veka, čiji je rad u vezi sa razvojem, proizvodnjom i prodajom narodne radinosti stekao svetsko priznanje, a u vezi sa emancipacijom žena počasno članstvo srpskih i inostranih ženskih organizacija.

Ono što Savku Subotić smešta među vodeće feministkinje kraja 19. veka, što je i formalno potvrđeno počasnim članstvom u međunarodnim okvirima, jeste stav da je emancipacija žena odgovornost samih žena, ali da se na tom putu traži savezništvo onih muškaraca koji razumeju da je promena ženske situacije vezana za gubitak nekih privilegija za muškarce.

Za Savku Subotić humanizam je bio identičan sa feminizmom.

Obrazovanje na prvom mestu

Subotićeva je rođena 11. oktobra 1834. u Novom Sadu u imućnoj i uglednoj porodici. Otac Jovan Polita i majka Julijana Desančić poslali su je već sa četiri godine u privatnu žensku školu za osnovno obrazovanje, koje tada nije bilo obavezno, pogotovo ne za žensku decu. No roditelji su čvrsto verovali u obrazovanje svoje dece (njen brat bio je poznati političar, novinar i književnik Mihaila Polit-Desančića), a veliki doprinos u tome imala je i njihova velika kućna biblioteka, što je u to doba bila retkost.

Majka je posebno uticala na formiranje stavova mlade Subotićeve o svetu i o ulozi žene u društvu. Od 1846. do 1848. godine nastavila je da se školuje u Temišvaru, ali nakon izbijanja Mađarske bune i srpsko-mađarskog rata, Savkin otac izgubio je svoja imanja, pa se porodica preselila u Beč, gde je Savka nastavila školovanje u katoličkom internatu.

Tokom 1851. godine u Beču se udala za doktora prava, književnika i političara - Jovana Subotića. Između ostalog, on je bio i urednik Letopisa Matice srpske, ali i je iznad svega podržavao napredne ideje svoje supruge.

Par je svoj život preselio prvo u Novi Sad, a potom i na druga mesta dok se nisu smestili u Zemunu. Podizali su sedmoro dece, Dejana, Žarka, Vidu, Vericu, Vojislava, Branislava i Ozrena. Žarko i Vida su umrli još kao deca. Sin Dejan Subotić bio je pukovnik u ruskom general-štabu, a drugi sin, dr Vojislav Subotić, bio je vodeći srpski hirurg s kraja 19. i početka 20. veka, i jedan od osnivača Medicinskog fakulteta u Beogradu.

No, Savka Subotić nije ostala u senci poznatih muških članova svoje porodice, već je postala jedna od najznačajnijih Srpkinja devetnaestog veka.

Prva feministkinja u Vojvodini

Iznad svega se zalagala za podizanje srpskih viših devojačkih škola sa ciljem da poboljša položaj žena u društvu, kao i da obrazovanje ne bude okrenuto samo ka muškarcima. Duboko je verovala da žene nisu predodređene samo za ulogu majke i domaćice, već da imaju pravo na učenje i rad, zbog čega se borila za podizanje svesti kod žena da treba da menjaju strogo patrijarhalnu zajednicu, prenosi "Vikipedija".

Njen prvi cilj bile su žene koje su živele u boljim ekonomskim uslovima, kako bi one, dalje, uticale i na druge, zbog čega se smatra jednom od prvih feministkinja u Vojvodini i jedna od prvih Srpkinja naprednog i modernog shvatanja o ulozi žene u društvu.

Čvrsto je verovala da je obrazovanje žena, odnosno budućih prvih vaspitačica dece, osnov za napredak čitavog naroda, zbog čega je bila zagovornica, tada utopijskog projekta obrazovanja - da narod obrazuje narod, smatrajući da su gradske gospođe obavezne da odlaze na selo i strpljivo podučavaju žene sa sela, ali ni da visoko obrazovani muškarci nisu izuzeti iz tog plana. Anica Savić-Rebac ju je zato svrstala među najznačajnije praktične pedagoge srpske zajednice u Vojvodini u drugoj polovini 19. veka.

Drugi plan obrazovanja žena ticao se ekonomske samostalnosti i osnaživanja žena. Građanke su prema njoj morale da se uključuju u poslvni svet kroz zarađenu nadnicu, a žene sa sela da kapitalizuju viševekovno znanje tkanja, pletenja, veza, proizvodnje tkanina, prirodnih boja… Neumorno je promovisala srpske tekstilne rukotvorine u svetu, želeći da ih predstavi široj javnosti.

Među prvima je shvatila kakvu vrednost predstavlja ženska narodna radinost i deo aktivnosti usmerila na njihov razvoj, proizvodnju, prodaju i brendiranje. Ona je zapravo utemeljivač sistema proučavanja srpskih ćilima u Vojvodini kao i hronološku klasifikaciju razvoja ćilimarstva.

No uprkos uspehu na međunarodnim sajmovima i tome što je činila je sve da se osnuju ženske zadruge sa ciljem da se poboljša položaj žena u društvu, nije nailazila na podršku srpske inteligencije, zanatlija i trgovaca, pa čak ni kod liderki i članica zadruga, koje nisu u to vreme dorasle ciljevima koje je postavila Savka Subotić.

Za svoj rad dobila je mnoga priznanja

Subotićeva je bila poznata i kao izuzetna retoričarka, ali se spekulisalo da joj govore piše suprug Jovan. To je naravno demanovala nakon njegove smrti, a na čuvenom predavanju "Žena na Istoku i na Zapadu", koje je održano u Naučnom klubu u Beču u novembru 1910. godine, rekla je:

"…Zakoni duhovnog života nisu različni kod čoveka i žene, a što se čini neka razlika to dolazi od razlike u zanimanju kroz stoleća i od višeg školskog obrazovanja. Čovek je slobodan kao ptica u kavezu, može se slobodno kretati u određenim granicama. Tu slobodu, pak nije priroda uskratila ženskinju, nego muškarac. Oni su pravom jačeg na kuću ograničili delokrug žene…".

Pored proučavanja rukotvorina, bavila se i izučavanjem običaja, i to ne samo onih iz vojvođanske sredine, već i običaje Bugara, Grka i Srba, naročito kada se rodi muško, odnosno žensko dete. Studiozno je istraživala i dostignuća narodnog epskog stvaralaštva i kulturnog nasleđa.

Književni rad otpočela je u nemačkim časopisima. Njeni spisi objavljeni su u IV, V i VI svesci Letopisa Matice srpske 1904. godine i zasebno su štampani.

Za svoj rad dobila je brojna priznanja, od srpske i strane javnosti podjednako. Takođe je bila počasna članica svih ženskih udruženja tog doba, kao i prva predsednica Kola srpskih sestara (1903. godine počela je da obavlja ovu funkciju), Zadruge Srpkinja Novosatkinja i Srpskog narodnog ženskog saveta. A kako nijedan njen savremenik nije izahvao toliku pažnju evropske javnosti kao što je to ona uspela, bila je saradnik i brojnih vodećih svetskih i evropskih feministkinja.

- Svaki narod koji teži kulturnom napretku mora uvek početi od deteta - rekla je u svom govoru  povodom imenovanja za predsednicu Kola srpskih sestara održala u beogradskoj Velikoj školi, ali i dodala: - Od načina odgojenja i obrazovanja dece zavisi njihova budućnost i budućnost naroda iz koga su ponikli“.

Savka Subotić je umrla u rodnom gradu, Novom Sadu 25. novembra 1918. na dan kada su delegati i delegatkinje Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji, odlučili da se Baranja, Bačka i Banat prisajedine Кraljevini Srbiji. U tom činu učestvovalo je čak i sedam žena, koje su prethodno bile izabrane pod istim uslovima kao i muškarci na osnovu pasivnog i aktivnog prava glasa.

Zalaganjem Dobrotvorne zadruge Srpkinja Novosatkinja njeni posmrtni ostaci su preneti u Zemun i sahranjeni u porodičnoj grobnici Subotića.

(Ona.rs)