Istorijski kontekst, simbolika i tehnika farbanja vaskršnjih jaja kroz vekove

Iako mnogi ukrašavanje jaja vezuju za najveći hrišćanski praznik Vaskrs (Uskrs), njihova tradicija seže čak hiljadama godina unazad, a značenja su se menjala u zavisnosti od običaja koji su se proslavljali.

Tako ih pronalazimo u južnoj Africi, gde su po poslednjim istraživanjima arheologa ona stara više od 40.000 godina i korišćena su verovatno u religijskim obredima.

- U staroj Persiji, pronađeni su oltari sa ukrašenim jajima, posvećeni prazniku Norvuza (njihova Nova godina koja se slavi 20 marta) - objašnjava za Ona.rs istoričarka Dijana Vasiljević: - Kod svih slovenskih naroda ukrašavanje jaja je vezano za paganske običaje koji su simbolizovali plodnost i ponovno buđenje prirode nakon zimskog perioda. Ovi običaji će se vezati za simbol ponovnog rađanja i Hristovog vaskrsenja, pa će tako postati nezaobilazan deo u hrišćanskoj religiji i kulturi i dobiti centralno mesto u proslavama i trpezama tokom uskršnjih praznika.

Jaja su dobila toliko značajno mesto da su vremenom istisnula i obredni hleb, koji za ovaj praznik pada u drugi plan, pa se i on ukrašava sa jednim ili više ukrasnih jaja.

- Veliki vaskršnji obredni hleb je okruglog ispletenog oblika sa jajetom u sredini, koje može biti neobojeno ili obojeno crvenom bojom. Pored ovog, nekada su se mesili i mali hlebovi, pod nazivom “jajčenici”, koji su bili manjih, dimenzija najčešće kružnog oblika, sa utisnutim jajetom na gornjoj površini - objašnjava Vasiljevićeva.

Oni su se delili za Vaskrs ukućanima i nosili rodbini.

- Sremci mese uskršnji kolač “buzdovan” koji se u Šumadiji zove “vitica”, a u istočnoj Srbiji “kravaj”. Kolač domaćin lomi uz ručak i deli svima govoreći: “Sve nam krslo i vaskrslo”. Pored ovih naziva, u Vojvodii koristio se i naziv "paska" za obredni uskršnji hleb. On se nosio u crkvu na osvećenje i imao je centralno mesto na prazničnoj trpezi - prenosi istoričarka.

Što se tiče  bojenje uskršnjih jaja, posebno kroz tradicionalne metode kao što je takozvana pisanka kod Čeha, Slovaka, Ukrajinaca, Rusa i Poljaka, ono ima simboliku i duboko ukorenjeno značenje koje se prenosi kroz generacije.

- Ovaj običaj je više od pukog ukrašavanja -svaki element dizajna, boja i oblik ima svoje specifično simbolično značenje - ističe Vasiljevićeva i iznosi neke od najčešćih simbolika povezanih sa bojenjem uskršnjih jaja, jer ona sama po sebi predstavljaju novi život i obnovu:

- U kontekstu Uskrsa, ona simbolizuju Isusovo uskrsnuće i pobedu života nad smrću. I zato se najčešće koristi crvena boja, kojom se obeležava centralno jaje, takozvana čuvarkuća. Crvena boja, simbolizuje krv Hristovu i njegovo stradanje, dok u nekim kulturama, crvena takođe predstavlja radost i ljubav.

Ali pored crvene boje, zastupljene su i druge boje i šare koje imaju određeno značenje. Plava boja predstavlja mir, zdravlje i prosperitet; zelena - obnovu, proleće, rast i zdravlje; žuta je boja koja simbolizuje svetlost, sunce, bogatstvo i obilje; crna, koja je takođe zastupljenja kao boja koju možemo da vidimo na uskršnjim jajima, simbolizuje večnost, duboko poštovanje prema životu i misteriji univerzuma; dok bela predstavlja čistotu, nevinost i čednost.

- Pored boja koje se koriste, na jajima su prisutni razni simboli i motivi. Na prvom mestu tu je krst, koji simbolizuje Isusovu žrtvu, ali i četiri strane sveta i četiri godišnja doba. Trouglovi obično predstavljaju elemente kao što su vatra, voda i zemlja, ali i Sveto Trojstvo u hrišćanstvu. Zvezde, sunce i rozete, predstavljaju nebeska tela, božansku energiju, i duhovnu zaštitu - opisuje Vasiljevićeva i dodaje da spirale i linije, predstavljaju beskonačnost, dugovečnost i besmrtnost.

Pored religijskog značenja, bojenje jaja često ima i aspekte zaštite i dobrobiti.

- Smatra se da jaja mogu štititi dom od zla, doneti zdravlje i blagostanje ukućanima, a čak se koriste u ritualima za plodnost zemlje i dobre useve. Čuvarkuća od prošle godine se po običaju ne baca, nego se zakopa u zemlju, kako bi štitio useve i dao dobar rod - objašnjava istoričarka.

Istorijski gledano, kada se govori o staroj tehnici bojenja jaja, ona su i danas manje-više ista.

- Koristio se vosak sa kojim se šaralo i onda su se jaja bojila u određenu prirodnu boju. Jaja pre bojenja treba da budu čista i suva. Najčešće se koriste sirova, ali neki ljudi koriste i kuvana kako bi trajala duže. Važno je da se dobro osuše nakon pranja kako bi vosak mogao da se zalepi za površinu - objašnjava Vasiljevićeva tehniku farbanja voskom.

Za bojenje se koristi specijalan alat nazvan pisaljka, "kistka" ili "pisachok", koji je sličan olovci sa metalnim vrhom u kojem se vosak topi.

- Vosak se zagreva i nanosi na površinu jajeta. Voskom se pokrivaju delovi jajeta koje želite da ostavite bele ili boje koja je trenutno na jajetu. Vosak štiti te delove od sledeće boje koja će se naneti - dodaje i naglašava da se nakon primene prvog sloja voska, jaje se potapa u boju: -  Najčešće se počinje sa svetlijim bojama i postepeno prelazi na tamnije. Svaki put kada se jaje izvadi iz boje i osuši, može se dodati još voska na delove koje želite sačuvati u trenutnoj boji. Ovaj proces se ponavlja više puta.

Kada završite sa bojenjem i jaje je potpuno suvo, vosak se pažljivo uklanja. To se obično radi tako što se jaje blago zagreva (na primer, držanjem blizu plamena sveće) da se vosak otopi. Kada se vosak otopi, briše se mekanom krpom. A kako bi jaja dobila lep sjaj, često se premažu tankim slojem ulja ili providnog laka.

- Bojenje jaja voskom je veoma detaljan i pažljiv posao koji zahteva strpljenje i preciznost, ali rezultati su često spektakularni i pretvaraju jaja u prava umetnička dela - naglašava istoričarka i dodaje da upravo naš Etnografski muzej baštini jednu od najlepših zbirki ukrasnih jaja i tehnika koje su se godinama koristile.

Što se tiče boja, obično su to bile prirodne koje su se dobijale od korena broća koji je davao crvenu boju ili od lukovine koja je i danas u upotrebi. No, pored njih, ističe, koristila se i šljiva, nar, orah, kopriva, zumbul, slama i slično.

(Ona.rs)

Pošaljite nam Vaše snimke, fotografije i priče na broj telefona +381 64 8939257 (WhatsApp / Viber / Telegram).

Povezane vesti

Ona.rs zadržava sva prava nad sadržajem. Za preuzimanje sadržaja pogledajte uputstva na stranici Uslovi korišćenja.