Prva srpska kraljica, Ana Dandolo: Mlečanka koja je obeležila istoriju Srba

O Ani Dandolo se zna veoma malo i posredno

Druga, a po nekim izvorima možda i treća po redu žena Stefana Prvovenčanog i prva žena koja je ponela titulu srpske kraljice bila je Ana Dandolo, unuka moćnog mletačkog dužda Enrika Dandola i kasnije majka srpskog kralja Uroša I.

Kada su krstaši srušili Vizantijsko carstvo, Stefan Nemanjić je zatražio od pape Inoćentija Trećeg kraljevsku krunu. Zbog protivljenja tadašnje Ugarske, papa je odbio da mu dodeli kraljevsku titulu, ali je Stefan ostao uporan i očigledno je smislio dobar plan. Kako je Venecija imala priličan uticaja na političke prilike zemalja na Balkanu, mudri Stefan se zbližio s porodicom mletačkih duždeva i uskoro zatražio zaštitu od Mletačke republike. Savez sa njima, kako je bio tadašnji običaj, ozvaničio je brakom.

Preporučujemo

Anin otac je bio Ranijero Dandolo, mletački admiral i državnik, vicedužd Venecije i Prokurator crkve Svetog Marka. U istoriji je ostao upamćen kao neko za vreme čije vladavine je završena prva kodifikacija mletačkog građanskog prava "Usus Venetorum". Pretpostavlja se da je umro u zarobljeništvu nakon što se 1208. godine borio sa sa đenovljanskim admiralom Enrikom od Malte, kada je bio ranjen i zatočen.

O Ani se zna veoma malo i posredno, pre svega na temelju zapisa koji su okvirno nastali u periodu njenog života. Veruje se da je bila druga ili treća Stefanova žena, nakon što je prvi srpski vladar oterao prvi suprugu sa dvora, romejsku princeza Evdokiju, kćeru cara Aleksija III Anđela - zbog navodnog neverstva.

O tome da je između nje i Ane postojala još jedna žena može da se zaključi samo indirektno na osnovu prepiske koju je Stefan vodio sa ohridskim arhiepiskopom Dimitrijem Homatijanom, a u vezi sa problemom nezakonitih i zabranjenih brakova usled srodstva. Stefan se raspitivao o razlozima zabrane sklapanja braka između njega i Marije Komnin, ćerke epirskog despota Mihaila Komnina, sinovice tadašnjeg despota Teodora.

Kada i gde su se tačno uzeli Ana i Stefan, teško je reći. Najverovatnije je u pitanju period od 1215. do 1216. godine. Neki izvori pominju da je Stefan bio na proputovanju po Italiji u potrazi za "dobrom prilikom" koju je našao u Republici Svetog Marka, u liku svoje buduće supruge. Brak je, prema toj verziji priče, sklopljen u Veneciji, a na raskošnoj svadbi i veselju su prisustvovali članovi svih patricijskih porodica. Mladenci su odatle, navodno, galijom preko Dalmacije stigli do Raške, vodeći sa sobom brojne italijanske zanatlije.

Neki izvori navode da je Ana Dandolo na srpski dvor došla 1217. godine, a njen uticaj na dalji razvoj Srbije je i stvaranje dinastije Nemanjića bio je neizmeran. Iste godine, upravo zbog uticaja Ane Dandolo, novi papa Honorije Treći poslao je Stefanu zlatnu kraljevsku krunu. Srbija je dobila međunarodno priznanje, a Stefan nadimak Prvovenčani. Venecijanka Ana Dandolo krunisana je zajedno sa Stefanom 1217. godine u crkvi Sv. Petra i Pavla u Rasu i tako postala prva srpska kraljica.

Navodno pod njenim uticajem i na njen nagovor, gospodar Raške i Srbije se odrekao šizme, o čemu je izvesni mletački dužd Andrija Dandolo, kako prenosi "Vikipedija", zabeležio sledeće reči:

"Stefan, gospodar Raške i Srbije, koji se nazivao Veliki župan, čim unuku pokojnog dužda Henrika Dandola beše uzeo za ženu, pošto se na nagovor žene odrekao šizme, preko poslanika od pape je dobio da bude ukrašen kraljevskim naslovom i preko legata kardinala radi toga poslatog, zajedno sa ženom je krunisan."

Ana je na dvoru oko 1223. godine rodila Stefana Uroša I, koji je Stefanu Prvovenčanom bio četvrti sin. No, iako je bio u naslednom redu iza Radislava, Vladislava i Predislava, ipak postao budući vladar Srbije.

Kraljica je bila izuzetno značajna figura u životu svoga deteta, o čemu najbolje svedoči freska u njegovoj zadužbini, crkvi Svete Trojice u manastiru Sopoćani, koju mnogi smatraju jednom od najlepših fresaka u našoj zemlji. Da bi ovekovečio majku i njenu veličinu, Uroš je angažovao najbolje majstore da oslikaju njegov hram tadašnjim najkvalitetnijim materijlaima, koji su do današnjeg dana odoleli vremenu.

Ono što je neuobičajeno, a što govori o značaju Ane Dandolo u životu Uroša I, prema pisanju "National Geographic", jeste freska koja se nalazi na severnom zidu priprate, a u pitanju je monumetalna istorijska kompozicija0"Smrt Ane Dandolo" koja pruža uvid u istoriju, poput neke stare fotografije.

Naime, na fresci je prikazana Ana na odru u trenutku kada njenu dušu prihvata anđeo, dok na njenom uzglavlju stoje Isus Hristos i Bogorodica. Oko odra su okupljeni članovi kraljevske porodice, gde je Uroš prikazan u vladarskoj odeždi sa krunom na glavi, a iza njega stoje prinčevi, Anini unuci, Milutin i Dragutin, princeza Brnča  i snaja, kraljica Jelena Ažujska, koja ljubi Aninu levu ruku. Prisutan je i arhiepiskop Sava ΙΙ, odnosno Stefanov  sin Predislav.

Nije poznat tačan datum Anine smrti, ali pretpostavlja se da je živela oko četrdeset godina duže od svog supruga i da je preminula između 1263. i 1268. godine, vremenski okvir kada je nastao sopoćanski živopis. Prema pisanju sajta "Biografija",u nalazu antropologa prof. dr Živka Mikića piše da je Ana bila visoka oko 162 centimetra, da je nekoliko godina pre smrti imala problema sa kičmom i da su joj, u trenutku smrti, svi zubi bili očuvani.

Kraljica Ana je i sahranjena u ovoj crkvi, zadužbini njenog sina, kojom joj je nesumnjivo ukazao poštovanje, na način kakav do tada nije bio zabeležen.

Nesumnjivo je da je doprinos kraljice Ane u proglašavanju Srbije za kraljevinu bio toliki da su se srpska i mletačka porodica međusobno veoma uvažavale. Potomci kralja Stefana Prvovenčanog i kraljice Ane rado su isticali zajedničko poreklo sa mletačkim duždevima, da se čak i car Dušan u jednom pismu 1345. godine obraća duždu Andriji Dandolu kao “predragom rođaku”.

(Ona.rs)