Najlepši manastiri Srbije: Zadužbine i večni domovi vladara, centri duhovnog turizma

Građeni u slavu svecima ili kao večna konačišta vladara, odlikuju se bogatim i reprezentativnim freskama i zidnim slikarstvom

Srpska duhovna riznica broji više od 400 manastira na samoj teritoriji države i van nje. Srednjovekovni manastiri, manastirišta, crkve i crkvišta svedoče o usponima i padovima srpskog carstva i države, o brojnim vladarima, ktirorima i zaštitnicima srpskog naroda, stoga su zasigurno naše najveće kulturno blago.

Građeni u slavu svecima ili kao večna konačišta vladara, odlikuju se bogatim i reprezentativnim freskama i zidnim slikarstvom. Freske su prikazivale živote svetaca i ktitora tih zadužbina.

Preporučujemo

Kao jedna od najpoznatijih jeste svakako freska Beli anđeo, deo kompozicije Mironosice na Hristovom grobu iz crkve Vaznesenja Hristovog manastira Mileševe. UNESCO ju je stavio na listu svetske zaštićene baštine.

Pored toga što je na fresci predstavljen anđeo koji nosi poruku pobede života nad smrću, kompozicija je postala i prvi satelitski video-signal između Evrope i Severne Amerike. Kada je potom NASA 1962. godine poslala u svemir poruku potencijalnim vanzemaljskim bićim, prva u toj poruci bila je slika Anđela, simbola svekolikog mira.

Nemerljiv duhovni, umetnički i arhitektonski značaj srednjovekovnih manastira, predstavlja sponu između verskog i kulturnog turizma.

Studenica - zadužbina rodonačelnika dinastije Nemanjića

Manastir Studenica je 1986. godine upisan na listu svetske kulturne baštine i pod zaštitom je UNESKO-a.

Ovaj srednjevekovni manastir nalazi se u dolini Studenice, leve pritoke Ibra, nedaleko od varošice Ušće, pod planinom Radočelom. Manastir Studenica je zadužbina rodonačelnika dinastije Nemanjić i utemeljivača srpske države - velikog župana Stefana Nemanje. Pod starateljstvom njegovog sina Save, prvog igumana manastira i prvog srpskog arhiepiskopa, Studenica postaje kulturni, duhovni i medicinski centar srednjovekovne Srbije. U Studenici se nalaze mošti Stefana Nemanje i njegovih sinova Vukana i Stefana Prvovenčanog, kao i mošti prepodobne Anastasije, odnosno njegove supruge Ane.

Prvobitno, manastir je imao više crkava u dvorištu ovalnog oblika, koje je bilo opkoljeno odbrambenim zidom. Očuvane su tri crkve, a od ostalih građevina ostali su samo temelji ili su potpuno iščezle. Najznačajnija je Nemanjina crkva, sagrađena posle 1183. i posvećena Bogorodici. Kralj Radoslav dozidao je ispred nje veliku spoljnu pripratu.

Manastir Studenica važi za jedan od najlepših primera raške škole srpske arhitekture; sagrađen je u mešovitom romaničkom i vizantijskom stilu. Monumentalni zidovi su sagrađeni od belog mermera.

Pored Bogorodičine crkve, manastirski kompleks obuhvata i crkvu Nikoljaču, zatim kamenu trpezariju izgrađenu u vreme Svetog Save, veliki zvonik iz 13. veka, kao i ostatke nekoliko manjih crkva. Severno od trpezarije su konaci u kojima se nalazi riznica studeničkog blaga.

Manasija - nastanak Resavske škole

Manastir Manasija se nalazi pokraj reke Resave, na dva kilometra severoistočno od Despotovca i na 140 kilometara od Beograda. Poznat i pod nazivom Resava, opasan je visokim zidinama, okružen šumom, mirom i tišinom. Manastir štiti 11 kula osmatračnica, a najveća je Despotova kula. Pored visine, u odnosu na ostale kule se ističe posebno ukrašenim arkadama i prozorima.

Manastir Manasija sazidan je i podignut početkom 15. veka od strane Stefana Lazarevića. Gradnja je otpočela 1407. godine, da bi, nakon što je okončana 1418. godine, on postao kulturni epicentar države, budući da je Stefan baš na ovom mestu osnovao čuvenu Resavsku školu. To je bila prepisivačka radionica, izvor pisanih dela i prevoda, napisanih bez grešaka u rečima, slogu ili akcentu.

Unutar zidina sagrađena je manastirska crkva posvećena Svetoj Trojici, a impozantna arhitektura, koja je velikim delom očuvana, čini je nezamenljivim srednjovekovnim kulturnim spomenikom.

Pored arhitekture, manastir Manasija uspeo je da očuva trećinu svojih fresaka, uprkos svojoj burnoj istoriji i čestim napadima Turaka. Freske se uglavnom nalaze u centralnom delu hrama.

Živopis Manasije je neprocenjive lepote, što je umnogome zasluga despota Stefana koji je, kao dobro obrazovan čovek tog vremena i ljubitelj umetnosti, doveo najiskusnije živopisce vizantijskog umetničkog kruga. Freske odlikuje autentičan kolorit i umetnički stil, budući da su ga oslikali najbolji umetnici Vizantije u to vreme.

O tome svedoče i mnogobrojni istorijski spisi, koji pišu o lepotama i značaju resavskog slikarstva i njegovom živopisu. Od Konstantina Filozofa, preko Karlovačkog rodoslova iz 15. veka, ali intenzivno tek krajem 18. veka, počinju iz decenije u deceniju da se saopštavaju podaci o živopisu Manasije. Svi ti podaci kazuju da je crkva "bila živopisana tako lepo da se to pričalo kao kakvo čudo u svoj zemlji srpskoj", ali da su Turci "svetiteljima oči poizbadali, zidove izgrebli i veliku skarednost pričinili".

Mileševa - dom impozantne freske

Manastir Mileševa, smešten pet kilometara uzvodno od ušća Mileševke u Lim, spomenik je kulture od izuzetnog značaja i zadužbina kralja Stefana Vladislava iz 1219. godine, u kojoj je i sahranjen. U narodu je najpoznatiji postao 1236. godine kada je telo prvog srpskog arhiepiskopa, prosvetitelja i državnika Svetog Save preneto u Mileševu iz Trnova.

Freske Mileševe se ubrajaju među najbolja evropska ostvarenja iz ovog doba, a najpoznatija je Beli anđeo, odnosno anđeo na Hristovom grobu, kojom se Evropa prvi put predstavila Americi preko satelita u 20. veku. Arheolog Ser Artur Evans je u "Mančester gardijanu" 1. septembra 1883. godine napisao da ništa što je Đoto stvorio ne može se porediti sa lepotom Anđela iz Mileševe. 

Nastala je još u XIII veku, ali je tokom XVI veka preko nje naslikana druga freska. Kada je, tokom XX veka počela obnova Mileševe, oštećena freska iz XVI veka je uklonjena, a ispod nje, posle mnogo vekova, ponovo se ukazao prelepi Beli anđeo.

Slikari koji su svojim delima ukrasili Mileševu bili su, kako se veruje, Grci školovani u Carigradu, Nikeji ili Solunu. Međutim, i dalje nije utvrđeno da li su to možda bili i Srbi, školovani u velikim vizantijskim centrima. U Mileševi su neke freske slikane, a neke rađene kao mozaici, a njihov značaj i vrednost je upravo u tome što je stvoren unikatan, slobodniji stil. U umetničko bogatstvo spadaju i vladalački portreti - polovina figure Stefana Nemanje, freske Svetog Save, Stefana Prvovenčanog, kralja Radoslava i Vladislava.

Samo vek nakon Gutenbergove, štamparija je radila i u Mileševi. Tri rukopisne i štampane knjige srpske redakcije staroslovenskog jezika su štampane u ovoj štampariji. Dve su napravljene 1544. i 1545. godine, a jedna 1557. godine.

Činjenica da je Savino telo bilo sahranjeno u Mileševi podigla je ugled ovom inače poštovanom manastiru. Zbog toga su je Turci više puta spaljivali, a 1594. godine odnose mošti svetitelja u Beograd i spaljuju ga, želeći time da unište kult Svetog Save u srpskom narodu, no, nadolazeći periodi pokazali su posve suprotno.

Crkva Svetog Petra i Pavla - najstarija bogomolja

Crkva Svetih Apostola Petra i Pavla, odnosno, kao što je u narodu poznato Petrova crkva, najstariji je sakralni objekat na Balkanu, te ujedno i najstariji sačuvani spomenik srpskog sakralnog graditeljstva i jedino sa sigurnošću potvrđeno crkveno zdanje iz prednemanjićkog perioda. Ovaj hram se nalazi dva kilometra severno od Novog Pazara, na blagom uzvišenju kraj puta Raška-Novi Pazar, na ušću rečice Deževe u Rašku. Dakle, u blizini drevnog grada Rasa, prve srpske prestonice i dvora.

Tokom vekova bila je kultno mesto i svetilište koje obiluje brojnim rimskim i vizantijskim tragovima, a očigledno je da je od davnina bilo namenjeno nekoj hrišćanskoj svetinji.

Ono što je izvesno jeste da se ovde još u VI veku nalazila ranohrišćanska bazilika, a njeni ostaci čine centralni deo srpske crkve iz IX veka.Veruje se da je baš ovde, po pravoslavnim običajima, bio kršten Stefan Nemanja i da se baš tu i odrekao prestola kad je odlučio da se zamonaši. Sve do osnivanja srpske arhiepiskopije, ova svetinja bila je centar crkvenog života Srbije.

Po jednom predanju, Petrovu crkvu podigao je apostol Tit, ni manje ni više nego učenik apostola Pavla. Tako se i Sveti Sava pozivao na ovo predanje, jer se autokefalnost neke crkve mogla steći samo ukoliko je na njenom tlu postojao hram podignut od nekog od Hristovih apostola. 

Očuvane freske datiraju iz različitih istorijskih perioda. Scene iz Hristovog života oslikane su u IX veku, zatim freske u temenu kalote oltarske apside urađene su dva veka kasnije, dok recimo najmanje očuvane freske dolaze iz perioda vladavine Stefana Nemanje. Sledeću seriju fresaka omogućio je kralj Uroš I kada su doslikani portreti ktitora, Hristos Pantokrator, Cveti, Raspeće i druge freske. Takođe, uz samu crkvu nalazi se i groblje sa velikim brojem rimskih, vizantijskih i slovenskih nadgrobnih spomenika, koji predstavljaju najubedljivije svedočanstvo o životu i delovanju ljudi iz tih perioda.

I crkva Svetih Apostola Petra i Pavla spada u kompleks Stari Ras, zajedno sa Sopoćanima i Đurđevim stupovima, koji je od 1979. godine po zaštitom UNESCO-a. Inače, obnovom zvonika u prvim godinama XXI veka u crkvi je u potpunosti obnovljeno i bogosluženje.

Krušedol - večna kuća velikana

Manastir Krušedol se nalazi na jugoistočnim padinama Fruške gore, u istoimenom selu Krušedol, na putu između grada Irig i sela Maradik. Osim što spada među najstarije od ukupnih 16 manastira koji krase Frušku goru, manastir Krušedol nosi i prvo mesto prema svojoj veličini, bogatstvu i kulturnoj vrednosti.

Osnovala ga je porodica Branković, despot Đorđe Branković i njegova majka, despotica Angelina. Zbog toga se manastir sastoji iz dve celine, muškog i ženskog manastira. Muški je posvećen Blagovestima, a ženski prazniku Sretenje. Pomoć pri gradnji manastira pružili su vlaški vojvoda Jovan Njagoj i ruski knez Vasilije.

Manastir Krušedol nastao je u vremenu od 1509. do 1514. godine. U svojoj zadužbini su živeli, a i umrli, despot Đorđe Branković, odnosno vladika Maksim 1516, a Angelina 1520. godine. Ubrzo po prestavljenju proglašeni su svetim i mošti su im čuvane u Krušedolu.

Sredinom 17. veka u manastiru je živeo vliki broj kaluđera; po svedočenju vladike Melentijevića 90 kaluđera i 12 staraca. Prilikom povlačenja Turaka iz Srema manastirski konaci su oštećeni, a crkva spaljena. Obnova je počela nakon nekoliko godina i uspešno je obnovljen posle 35 godina. U toku Drugog svetskog rata nije pretrpeo nikakva oštećenja, ali je zato bio opljačkan.

Ono što posebno ističe manastir Krušedol su njegove veličanstvene freske i ikonostas, kao i mauzolej. Najčuvenija freska je predstava "Strašnog suda", a ikonostas čini 35 ikona. Svi ukrasi na ikonostasu su u potpuno tradicionalnom stilu.

Pored porodice Branković, patrijarha Arsenija Čarnojevića i mitropolita Isaija Đakovića, u manastiru počiva još mnogo znamenitih ljudi. Neki od njih su kralj Milan Obrenović i patrijarh Arsenije IV Šakabenda, mitropolit Jovan Georgijević. U manastiru su sahranjeni i Jovan Rašković, vojvoda Stefan Tupljikac, kneginja Ljubica (žena kneza Miloša Obrenovića), mitropolit Petar Jovanović i kralj Milan Obrenović.

(Ona.rs)