Kalemegdan krije mnoge tajne, ali za ove dve građevine verovatno nikada niste čuli

Kada vam pogled "padne" sa vrha zidina na Kalemegdanu na srušene zidine jednog zdanja - da li ste znali da je tu nekada bio velelepni dvor Mitropolije beogradske?

Niste? Onda će vas još više iznenaditi da je na ostacima te zgrade u sklopu Beogradske tvrđave u steni ispod Donjeg grada, Mitropolitski dvor sagrađen na temeljima jednog ranijeg zdanja, odnosno na mestu hrama iz 11. veka posvećenoj Uspenju Presvete Bogorodice, zaštitnici grada Beograda.

- To je mesto gde je još u XIV veku dolazila i čuvena kraljica Simonida, supruga kralja Milutina, da se pokloni čudotvornoj ikoni Bogorodice koja je vekovima bila i ostala zaštitnica grada Beograda. Njena ikona koja se tu nalazila, bila je najveća svetinja grada, sve do pada pod tursku vlast 1521. godine kada hram pretvaraju u džamiju, koja se zvala Sulejmanova džamija, kao i Careva džamija - objašnjava za Ona.rs istoričarka Dijana Vasiljević i dodaje da su se u crkvi čuvale mošti svete Petke koje je kneginja Milica donela u prestonicu svoga sina, despota Stefana Lazarevića, kao i deo moštiju svete carice Teofane i relikvijar sa delovima ruke svetog cara Konstantina Velikog.

Bivši hram i kasnija džamija uništena je početkom 18. veka u vreme austrijsko-turskih ratova, a taj prostor ostao je zatrpan ostacima zgrada i zemljom, koja je tu dovežena prilikom austrijskog građenja Beogradske tvrđave. Prilikom izgradnje bastiona 1734. godine srušene su dve stare rezidencije beogradskih mitropolita, a od 1725. gradi se nova koja je bila u blizini Saborne crkve i dvora knjaza Miloša (danas konak kneginje Ljubice).

Ostaci mitroplitskog dvora otkriveni su prilikom iskopavanja na Donjem gradu Beogradske tvrđave 1977. godine, a izgled dvora do danas nije poznat, ali se smatra da je bio sličan dvoru - konaku. Sačuvana osnova prostire se na površini od 60 metara sa 30 metara, a prolaskom kroz sačuvane temelje uočava se raspored prostorija, kao i naznake podruma i prvog nivoa do tavanice, gde se nalazio ulazni hol i velika sala.

Tokom istraživanja otkriven je deo mramornog nadvratnika hrama Uspenja Bogorodice sa ktitorskim natpisom despota Stefana Lazarevića. Arheolozi su natpis isklesan srpskom ekavicom, na ćirilici i ukrasnim slovima - datirali oko 1410. godine. Natpis govori o dogradnjama i obnovama crkve koje je preduzeo despot Stefan.

Zna se da se u neposrednoj blizini nalazila prostrana srednjovjekovna građevina – palata, za koju je arheološkim istraživanjima vršenim od 1985. godine utvrđeno da potiče iz despotovog vremena. Ova palata je pripadala kompleksu Mitropolitskog dvora, koji je najveće razaranje doživoe 1717. godine kada je eksplodiralo tursko skladište baruta u Donjem gradu, kada je sve srušeno do temelja.

Što se tiče najznačajnijeg hrama srednjovjekovnog Beograda - od njega više nema nikakvih očuvanih tragova. Ne zna se pouzdano vreme nastanka crkve Uspenja Presvete Bogorodice, osim što je ostalo zabeleženo da je ovaj hram 1315. godine pohodila srpska kraljica Simonida, mlada žena kralja Milutina. U vreme kralja Dragutina crkvu pominje i Danilo Drugi, opisujući je kao veliku sabornu mitropolitsku crkvu. Verovatno je bila trobrodna bazilika, sa velikom kupolom i zasvedenim tremom, a naznake mogućeg izgleda dvora se nalaze na otomanskim gravurama iz perioda osvajanja Beograda.

Početkom 15. veka nakon što je Beograd bio porušen i napušten granični grad, despot Stefan, ugarski vazal, bira Beograd za svoj prestoni grad i počinje njegovu obnovu. Kako se beleži, tada je zatekao crkvu u oronulom stanju. U povelji o osnivanju grada isti opisuje, kako prenosi istoričarka: "Nađoh najkrasnije mesto od davnina, preveliki grad Beograd koji je po slučaju razrušen i zapusteo, sazdah njega i posvetih Presvetoj Bogorodici."

Njegovim trudom crkva je obnovljena i dograđena, a crkveno sedište je preseljeno u Beograd. Podaci o ovom ktitorskom delu sačuvani su zahvaljujući podacima Konstantina Filosofa, životopisca despota Stefana koji nam prenosi podatke o ikonama i drugim svetinjama koje su krasile unutrašnjost crkve, među kojima su, pored čudotvorne ikone Bogorodice, nalazile i mošti Svete Petke i Svete carice Teofane, koje su ovde dospele poslije turskog osvajanja Bugarske.

- U crkvi su se nalazile i ikone dvanaest apostola, po šest sa svake strane, kao i relikvijar sa rukom Svetog cara Konstantina, koji se sada nalazi u riznici moskovskog Kremlja. Podatak o toj obnovi bio je zapisan na delu portala, koji je otkriven u gomili obrušenog kamena - otkriva Vasiljevićeva i dodaje: - Posle osvajanja grada od strane Turaka, iz njega će u Carigrad biti proterano srpsko stanovništvo, a tamo će ih naseliti na obodu grada u deo koji će se po njima nazvati Beligrad mahala. Pošto su sa sobom poneli i svetinje koje su se nalazile u hramu, sultan će im dozvoliti da pod bedemima grada, sagrade crkvu pod nazivom Crkva Bogorodice Beogradske.

Ona, za kraj svedoči, da će mošti svete Petke otkupiti carigradski patrijarh i oneće posle nekog vremena biti otkupljene i poslate od moldavskog vladara u manastir  Jaši u Rumuniju, odakle će kasnije jedan deo biti vraćen u kapelu svete Petke na Kalemegdanu. Čudotvornoj ikoni se od tada gubi svaki trag.

(Ona.rs)

Pošaljite nam Vaše snimke, fotografije i priče na broj telefona +381 64 8939257 (WhatsApp / Viber / Telegram).

Povezane vesti

Ona.rs zadržava sva prava nad sadržajem. Za preuzimanje sadržaja pogledajte uputstva na stranici Uslovi korišćenja.