Kako je Zeleni venac od jezera postao simbol prestonice: Istoričarka otkriva tajne Beograda XIX veka

Malo je beogradskih mesta koja u sebi nose toliko slojeva prošlosti kao što je Zeleni venac. Danas ga svi znamo po pijaci, gužvi i tranzitnim linijama, ali u XIX veku on je bio sasvim drugačiji. Nekada mondensko izletište sa jezerom i baštama, ovaj deo grada predstavlja simbol preobražaja Beograda iz orijentalnog utvrđenja u prestonicu evropske države.

Kako za Ona.rs otkriva istoričarka Dijana Vasiljević, istorija Zelenog venca nije samo priča o jednoj beogradskoj pijaci – to je priča o čitavom veku političkih, društvenih i urbanih promena koje su oblikovale identitet Beograda. „U sudbini ovog kraja ogleda se i sudbina Beograda – od turskog grada do moderne prestonice“, naglašava ona.

Povratak Srba i uspon kneza Miloša

Početkom XIX veka, Beograd je bio grad na raskršću. Nakon Prvog srpskog ustanka 1804. godine, mnogi Srbi su se vratili u porušeni grad i počeli da obnavljaju kuće, radnje i trgove. Beograd je dobijao prve obrise moderne urbane celine.

Knez Miloš Obrenović, posle Drugog ustanka 1815, učvršćuje vlast i pokreće ključne reforme. Ulaže u puteve, crkve, škole i pregovara sa Portom da bi 1830. godine obezbedio čuveni Hatišerif, kojim Srbija stiče široku autonomiju. Taj dokument bio je temelj formiranja srpske vojske i državne uprave, a Beograd sve više postaje središte političkog i kulturnog života.

Kako ističe Vasiljević, ovo je trenutak kada Beograd prestaje da bude samo vojna tvrđava i prerasta u administrativni i društveni centar. „U Miloševom vremenu formira se osnova grada kakav danas poznajemo – mesto susreta trgovaca, političara i običnih ljudi“, kaže ona.

Odlazak Osmanlija i modernizacija grada

Prelomni trenutak desio se 1867. godine, kada turski garnizon konačno napušta Kalemegdan. U simboličnom činu, Riza-paša predao je ključeve Beograda knezu Mihailu Obrenoviću. Time je završena osmanska vlast i otvoreno novo poglavlje u istoriji grada.

Beograd tada počinje ubrzano da se menja – niču nove ulice, mostovi i zgrade, osnivaju se kulturne institucije poput Narodnog pozorišta, Narodne biblioteke i Univerziteta. Iz jednog orijentalnog uporišta Beograd postaje kulturna i politička prestonica moderne Srbije.

„Odlazak Osmanlija nije značio samo promenu vlasti“, objašnjava Vasiljević. „To je bio trenutak kada Beograd staje rame uz rame sa drugim evropskim gradovima – dobija teatar, biblioteke, univerzitete i novu, urbanizovanu sliku.“

Zeleni venac – od bara do gradskog jezgra

Malo ko danas zna da je na mestu današnje pijace postojalo veliko jezero. Vode su se slivale niz padinu Terazija prema Savamali, a jezero je bilo toliko prostrano da je za prelazak bio potreban čamac. Beograđani su ga zvali „bara“, ali to ih nije sprečilo da ga pretvore u popularno izletište.

Čamci su se nizali jedan za drugim, a ubrzo su nikle i kafane sa prostranim baštama. Gospođe u haljinama i gospoda sa šeširima, među njima i članovi kraljevske porodice, okupljali su se na čajankama uz pogled na mirnu vodu. Kultura čaja, tada veoma moderna, mešala se sa flašama piva i mezom.

Prvu mehanu otvorio je Manojlo, pa se kraj nazivao Manojlova bašta. Deceniju kasnije nikla je kafana sa limenim vencem ofarbanim u zeleno – znak toliko prepoznatljiv da je odredio ime koje se zadržalo do danas: Zeleni venac.

Do sredine XIX veka, ovo je postao prestižan deo grada. U današnjoj Brankovoj ulici gradile su se kuće činovnika i ministara, a u blizini su nastajale Abadžijska i Ministarska ulica, stecišta zanatlija i državne elite.

Grad je pokušao da iskoristi prostor još ambicioznije – isušena bara trebalo je da postane pozorište. Arhitekta Josef Kasan postavio je temelje, ali zbog mekog zemljišta i lošeg izvođenja radova, projekat je propao. Tek kasnije, Beograd je dobio svoje Narodno pozorište na Trgu Republike.

Saobraćaj i nova uloga Zelenog venca

Kako se bližio kraj XIX veka, Beograd se širio, a Zeleni venac dobija novu funkciju – tranzitnu. Upravo ovde su bile prve stanice fijakera, odakle se moglo krenuti prema Vračaru ili Dorćolu.

„Zeleni venac je u tom trenutku postao simbol povezanosti“, objašnjava Dijana Vasiljević. „Nekadašnje jezero i mondensko izletište ustupili su mesto pijaci, gužvi i saobraćaju – a sve to govori o dinamici Beograda i njegovom širenju.“

Nasleđe XIX veka

XIX vek za Beograd znači preobražaj iz orijentalnog utvrđenja u prestonicu moderne države. Taj proces obuhvatao je oslobođenje od Osmanlija, razvoj kulturnih i obrazovnih institucija, ali i stvaranje novih urbanih jezgra poput Zelenog venca.

Njegovo nasleđe i danas oblikuje identitet Beograda. Od bara i kaldrme do pijace i tranzitne zone, ovaj deo grada pokazuje kako se Beograd gradio i transformisao.

„Zeleni venac je ogledalo Beograda XIX veka – mesto gde se susreću tradicija, urbanizacija i svakodnevni život“, zaključuje istoričarka Dijana Vasiljević za Ona.rs. „I upravo zato je on mnogo više od pijace. On je simbol grada koji je izrastao iz prošlosti u ono što danas poznajemo.“

(Ona.rs)

Pošaljite nam Vaše snimke, fotografije i priče na broj telefona +381 64 8939257 (WhatsApp / Viber / Telegram).

Povezane vesti

Ona.rs zadržava sva prava nad sadržajem. Za preuzimanje sadržaja pogledajte uputstva na stranici Uslovi korišćenja.