Ona je stigla i miris jorgovana proširio se dolinom Ibra: Kasnije je baš na tom mestu podignut ovaj manastir
Iako je danas nešto više od deset kilometara udaljen od Ibarskog puta, srednjevekovni manastir Gradac se u vreme gradnje nalazio u neposrednoj blizini značajnog puta, koji je vodio duž Ibra.
Kada je došla prvi put u Srbiju, iz rodne Provanse, Jelena Anžujska je imala prilike i da uživa u iznenađenju koje joj je priredio suprug, Uroš Prvi iz dinastije Nemanjić.
Preporučujemo
Romantični gest jednog kralja zaslužan je za jednu od atrakcija u Srbiji
Bajkovito mesto u Dolini jorgovana: Tvrđava Maglič dobija adekvatan prilazni put
Da bi joj dolazak u tadašnju Srbiju učinio što prijatnijim, Uroš naređuje da se duž doline reke Ibar zasade jorgovani, ali i drugo cveće, kako bi njegova voljena mogla da oseti miris na koji je navikla u Provansi. Upravo zato je to područje poznato i kao Dolina Jorgovana.
I baš tu, Jelena Anžujska kasnije i gradi manastir Gradac, kao svoju zadužbinu.
Uz crkvu posvećenu Blagoveštenju Presvete Bogorodice, deo ovog manastira je i kapela Svetog Nikole. Ono što je posebno interesantno kada je ta kapela u pitanju jeste i razlog njene gradnje. Naime, srpska kraljica Jelena Anžujska je istorijski ostala upamćena kao izuzetno značajna ličnost, koja je vodila računa i o drugima. Zato i ne čudi što je i o monasima, koji učestvovali u gradnji njene zadužbine, vodila računa. Pomenuta kapela je bila izgrađena upravo za njihov smeštaj.
Zadužbina srpske kraljice
Na platou koji se nalazi iznad toka reke Brvenice leži zadužbina srpske kraljice Jelene Anžujske, majke srpskih kraljeva Milutina i Dragutina Nemanjića.
Iako povelja o osnivanju manastira Gradac nije otkrivena, a nema ni dostupnih podataka u unutrašnjosti same Svetinje ni o tome ko ju je izgradio ni kada, ipak o tome postoje pisani tragovi. U „Žitiju kraljice Jelene“, koje je zapisao arhiepiskop po imenu Danilo Drugi, sasvim je jasno čija je zadužbina ovaj manastira. Pored ostalog, prema „Zaduzbine-nemanjica“, zapisao je i sledeće:
„I tako poče zidati predivnu crkvu u ime Presvete Bogorodice, praznik Blagoveštenja, na mestu Gradac.“
Pored toga što je za potrebe monaha, koji su ovu Svetinju gradili podigla kapelu i posvetlila je Svetom Nikoli, srpska kraljica se pobrinula i da manastir ni ubuduće ne oskudeva. I ne samo da je angažovala najbolje majstore, ali i umetnike toga doba, nego je i materijano obezbedila Gradac.
Crkva nalik Studenici
Građena u raškom stilu, specifičnom za srpsku srednjevekovnu arhitekturu, glavna crkva manastira Gradac ima određene karakteristike druge, značajne svetinje toga doba. Manastira Studenica.
Kao i u tom, ali i u manastiru Sopoćani, južni deo posvećen je rodonačelniku dinastije Nemanjića, Stefanu Nemanji. Upravo tu su se nalazile freske koje su prikazivale period njegovog života od trenutka kada se pridružio svom sinu Rastku, potonjem Svetom Savi na Svetoj Gori, pa dok nije ispustio dušu. Takođe su bile prikazane i scene nakon smrti Stefana Nemanje, a kada je u manastir Studenicu preneto njegovo telo.
Iako je u osnovi građen u raškom stilu, specifičnom za srednjevekovnu srpsku arhitekturu, manastir Gradac je poznat i po određenim gotičkim elementima. Zapravo se smatra najstarijom svetinjom iz tog perioda, koja je danas poznata na našim prostorima, a na kojoj se uočavaju gotički elementi.
Kraljica se u mnogim izvorima pominje kao zadužbinar, mada postoje i tvrdnje da joj je u tom poduhvatu pomogao i suprug. Tome u prilog ide i činjenica da su oboje prikazani na ktitorskoj kompoziciji.
(Ona.rs / „Serbia.com“)