U beogradskim kafanama upalila se prva sijalica i zazvonio prvi telefon: Najstarija kafana i dalje radi

Duga i uzbudljiva istorija beogradskih kafana i mehana seže vekovima unazad, sve do rimskih pandoceona – prapočetaka današnjih ugostiteljskih kuća. Kroz vreme su ih zamenili karavan-saraji i hanovi, a u doba Obrenovića kafane su dobile nov izgled, ali su zadržale svoj duh, koji je ostao mesto susreta, dogovora, poslova i priče.

U njima su se donosile važne državne odluke, održavale skupštine, organizovali sajmovi, stvarali kulturni i sportski događaji, pa čak i formirala prva beogradska berza. Kako za naš portal ističe istoričarka Dijana Vasiljević, tu se tražilo zaposlenje, sklapali poslovi, pevalo, plakalo i slavilo. Kafane su bile više od običnih lokala – one su bile ogledalo vremena, prostor gde se prelamala istorija jednog naroda.

Preporučujemo

Od Dorćola do Skadarlije

Priča o beogradskom kafanskom životu počinje 1522. godine, kada Turci na Dorćolu otvaraju prvu kafanu. U njoj se služila kafa, novina koja je sa Istoka osvajala svet. Bio je to trenutak kada je Beograd postao prva evropska prestonica sa kafanom – pre Londona, Pariza i Beča.

Sam naziv "kafana" u Beogradu se pojavljuje tek posle 1738. godine, kada su Turci ponovo zavladali gradom. Putopisac Keper beleži 1740. da su jedne kafane bile rezervisane za muslimane, druge za hrišćane. Njegov opis kafane "Crni orao" na Dorćolu ostao je legendaran: mala prostorija bez stolova i stolica, sa minderlucima prekrivenim ćilimima i zidovima obojenim živim bojama, gde su se uz kahvu vodili dugi razgovori o životu i sudbini, otkriva nam sagovornica.

Knez Miloš i red u kafanama

Početkom XIX veka knez Miloš Obrenović uvodi red i propise u kafanski život. Mehandžije su morale imati dozvole i plaćati porez, a 1859. godine donosi se dekret kojim se jasno razgraničava pojam kafane i mehane.

U mehanama se moglo jesti i prenoćiti, dok su kafane bile rezervisane za piće, razgovor i zabavu. Propisivano je čak i od kakvog materijala moraju biti sagrađene i sa koje strane ulice smeju imati ulaz. Beograd je tada imao više kafana nego danas – po jedna na pedeset stanovnika!

Na Pozorišnom trgu, današnjem Trgu Republike, nalazilo se čak šesnaest kafana; Skadarlija ih je imala sedam, Terazije jedanaest, Slavija devet. Svaka je imala svoju publiku i svoju priču.

Kafane – svedoci velikih događaja

Kroz kafane je prošla istorija Beograda. U kafani "Proleće", kasnije "Hamburg", zasijala je prva sijalica u prestonici. U "Tri lista duvana" zazvonio je prvi telefon. Prvi sajam knjiga održan je u kafani "Kolarac", a u kafanama su prikazivani i prvi filmski kadrovi.

Nije čudo što je u "Kasini" jedno vreme zasedala i Narodna skupština – jer su kafane oduvek bile mesto gde se odlučivalo o sudbini grada.

Boemski Beograd i duh Skadarlije

Kafana "Dardaneli", srušena 1901. godine, bila je kolevka beogradske boemije. Tu su pesnici i glumci, novinari i slikari, provodili dane i noći, ispisujući stranice kulturne istorije grada. Kada je srušena, protestovali su mnogi umetnici – jer su znali da sa njenim rušenjem nestaje i deo duše starog Beograda.

Dijana Vasiljević navodi da se kasnije boemski duh preselio se u Skadarliju, gde su kafane poput "Tri šešira", "Ineks", "Bajlonija" i "Smutekovca" postale hramovi umetničkog života.

U "Smutekovcu", vlasništvu Vajferta, navraćao je čak i Nikola Tesla, dok su studenti i profesori Akademije primenjenih umetnosti u "Znaku pitanja" učili i polagali ispite.

Znak pitanja – čuvar tradicije

Najstarija beogradska kafana koja i danas postoji jeste "Znak pitanja" u Ulici kralja Petra. Kuću je 1823. podigao Naum Ičko po nalogu kneza Miloša, a kasnije ju je nasledio njegov zet, lekar Ećim Toma Kostić.

Zahvaljujući dobrom položaju, kafana je ubrzo postala mesto okupljanja kulturne elite. Danas je to jedna od najstarijih beogradskih kuća i najstarija kuća srpskog dela varoši Beograda. U putopisima iz prve polovine devetnaestog veka često se pominje "Srpska kafana" smeštena u ovoj kući, kao jedna od retkih i najlepših svoga vremena, u koju svraćaju poznate ličnosti kulturnog i javnog života, između ostalih i Vuk Karadžić.

Ona je bila stecište tadašnje kulture, gde su razmatrani planovi kulturne i javne delatnosti tadašnje Srbije. Bez obzira na važnost gostiju, knez Miloš je 1824. godine čak zabranio da se puši pred kafanom jer se nalazila "sproću crkve". Od 1826. godine, kada je kuća, poklonom kneza Miloša, zbog velikih zasluga u lečenju ranjenika i njega samog u toku Drugog srpskog ustanka, postala vlasništvo Ećim-Tome Kostića, zeta Nauma Ička, kafana u prizemlju zvala se i "Ećim-Tomina kafana". Kada su je Ećim-Tomini naslednici prodali, menjala je gospodare i nazive. Prvo se 1878. godine zvala "Kod pastira", pa je 1892. godine dobila ime "Kod Saborne crkve" ali ne zadugo. Ovaj naziv nije bio u skladu sa Uredbom o mehanama, ali ni sa mišljenjem crkvenih vlasti, koje su smatrale da predstavlja uvredu za instituciju crkve. Vlasnik je, kao privremeno rešenje do okončanja spora sa vlastima, a i kao svojevrstan protest, postavio samo znak pitanja "?". Ovaj naziv sačuvao se do danas.

Kafane su oduvek bile više od običnih lokala. One su bile duša Beograda, svedoci epoha i promena, mesta gde su se rađale ideje i gasila razočaranja, gde su se krojile sudbine i slavila prijateljstva.

Od turskih hanova i minderluka do boemskih noći Skadarlije – kafana je ostala simbol beogradskog duha, mesto gde vreme stane, a priča nikada ne prestaje.

(Ona.rs)