Poleksija Todorović: Umetnica koja je jedina samostalno oslikala ceo ikonostas u Srbiji

Poleksija Todorović bila je jedna od svega tri srpske slikarke koje su stvarale u Srbiji u 19. veku.

Rođena je 3. aprila 1848. godine u Beogradu kao Poleksija Ban, starija ćerka srpskog pisca, diplomate i pedagoga Matije Bana i Margarite Ban (poreklom Grkinje). Bila je veoma slabašnog zdravlja, zbog čega je završila svega tri razreda, a dane, umesto u školi, provodila kraj mora u očevom rodnom Dubrovniku.

Međutim, njeni svestrano obrazovani roditelji pružili su joj izvanredno obrazovanje i kulturu, a upravo zahvaljujući ocu koji je uočio njenu sklonost prema crtanju, stvorila je izvanrednu umetničku karijeru.

Kako je znanje sticala od ljudi koji su predstavljali intelektualni krema tadašnjeg društva i koji su posećivali porodični dom njenog oca, osnove slikanja učila je kod profesora Jovana Deroka.

Njen drugi učitelj slikanja postao je takođe očev prijatelja, 16 godina stariji slikar Stevan Todorović. Osim što ju je obučavao, Stevan je uskoro, već 1864. godine, postao i njen suprug i umetnički partner, i to kada je Poleksija imala svega 16 godina.

Kako prenosi 011 Info, bila je neumoljiva kada je brak sa Stevom bio u pitanju i nije joj značilo ništa ni to što su njenu ruku tražili mnogo bogatiji muškarci tog vremena. Jednostavno je bila odlučna: „Hoću Stevu, a drugog neću!“ - navodi portal.

Najlepša priča srpske umetnosti

Odmah po stupanju u brak, Poleksija je u potpunosti posvetila svoj život slikarstvu. Kako je do tada već ovladala osnovama, odmah je počela da pomaže mužu na njegovim delima dok je paralelno pored njega širila crtačka i slikarska znanja. To je njihovu životnu i ljubavnu priča učinilo jednom od najlepših umetničkih spojeva u istoriji Srbije.

Mlada žena putovala je sa njim po Srbiji, boravili su u Carigradu, a posebno je značajan bio njihov put u Firencu i Rim, gde su proučavali i kopirali poznate kompozicije renesansnih majstora. Za života, zajedno su izradili mnogobrojne ilustrativne akvarele i crteže, više velikih istorijskih kompozicija, dvadeset ikonostasa, mnoge ikone i pejzaže i oko 500 portreta.

Najviše su se isticali po delima koja su krasila unutrašnjost crkava širom Srbije. Njihovo zajedništvo u radu vidljivo je, recimo, u crkvi Presvete Bogorodice u Bogatiću, gde na vladičanskom prestolu stoji potpis „Poleksija Todorović 1871”, što govori da je Todorović, koji je bio angažovan za taj posao, radio zajedno sa suprugom na njemu. Njihovo zajedničko delo predstavljaju i ikone u Sabornoj crkvi Svete Trojice u Negotinu.

Interesantno je da su supružnici svoj rad podelili na ravne časti, jer je Poleksija na zajedničkim slikama bila uglavnom zadužena za njihovu "dekoraciju", slikajući nakit i motive na haljinama i draperijama.

- Crkvene slike, a njih je bezbroj po celoj zemlji, radili smo uvek zajedno. Steva glavu, ruke, crtež uopšte, a ja odelo, draperije, kostime. To je meni naročito išlo od ruke - ostala je zabeležena njena izjava o njihovom zajedničkom radu, kako prenosi "Vikipedija".

Prva i jedina žena u Srbiji koja je sama oslikala ikonostas

Osim što je bila pouzdana saradnica svom suprugu, Poleksija je takođe i samostalno slikala ikone i portrete. A ponekad i pejzaže. No, u istoriji srpske umetnosti ostaće ubeležena kao jedina srpska slikarka koja je sama naslikala ceo ikonostas, što je bilo i kruna njenog slikarskog opusa, nesvakidašnjeg u Srbiji s druge polovine 19. veka, kada je 1880. godine oslikala ikonostas u kapelici Sv. mučenice Natalije, sagrađene u dvorištu Više ženske škole.

Pojavu ikonostasa pozdravili su svi ondašnji listovi diveći se ženi koja je mogla toliki posao da savlada sama, a čak tri decenije kasnije, 1913. godine, u tadađnjem popularnom ženskom časopisu "Domaćica", u broju koji je proslavio 50-godišnjicu  Beogradskog ženskog društva, na strani 183. je navedeno: „Živopis na ikonostasu radila je originale i kopije g-đa Poleksija Todorović St, a freske Čortanović.”

Na žalost, kapelica je srušena tokom Prvog svetskog rata, i uz to, u Autobiografiji Steve Todorovića, koja je pisana 1915. i 1917. godine, u spisku radova umetnika, ovaj ikonostas se navodi kao njegovo delo.

Ova umetnica je takođe izradila i podarila ikonu Majke Angeline za oltarsku pregradu spomen-crkve Svetog Arhanđela Mihaila u Štimlju na Kosovu, posvećenu palim vojnicima, koju je 1914. godine podigao Odbor gospođa „Kneginja Ljubica”. Ova crkva izgrađena je na temeljima starije crkvene građevine prema projektu Jelisavete Načić, prve žene arhitekte u Srbiji.

Tako je do kraja 19. veka Poleksija Todorović bila pionirka među ženama koje su život posvetile slikarstvu, zajedno sa Minom Karadžić i Katarinom Ivanović. Petnaest godina bila je i profesor crtanja u Višoj ženskoj školi, a i veoma aktivna u svim vidovima delatnosti Beogradskog ženskog društva.

Društevno angažovana

Godine 1907. bila je među osnivačima Srpskog umetničkog udruženja, a u Rimu u vreme Prvog svetskog rata osnovala je i bila na čelu društva „Komitet srpskih žena“. Učestvovala je i kao članica Književno-umetničke zajednice na zajedničkim izložbama sa ostalim članovima, vajarima i slikarima, a 1911. je izložila svoje dela i sa  najpoznatijim umetnicima na velikoj Međunarodnoj izložbi u Rimu.

Brak sa Stevanom je potrajao čitavih šest decenija. Imali su petoro dece, ali je jedino preživela kćerka Ljiljana. Uz ljubav prema slikarstvu, nije se gasila ni njena ljubav prema voljenom suprugu. Zajedno su stvarali sve do Stevanove smrti 1925. godine.

Poleksija je nastavila da slika još 14 godina, a od kulturnog i društvenog rada nije odustajala ni kada je kročila u devetu deceniju života. Baš kao i njen suprug i otac, doživela je duboku staros i umrla u Beogradu 1939. godine, kao "najstarija srpska slikarka". Sahranjena je u porodičnoj grobnici na beogradskom Novom groblju.

U zbirci Narodnog muzeja nalazi se 16 njenih dela, međut kojima se izdvaja „Panorama Beograda“ i „Portret Matije Bana“. Od ostalih slikarskih dela većinom se ističu njene ikone, a deo zajedničkog opusa  koji je stvarala sa suprugom izložen je u Domu Jevrema Grujića.

(Ona.rs)

Pošaljite nam Vaše snimke, fotografije i priče na broj telefona +381 64 8939257 (WhatsApp / Viber / Telegram).

Povezane vesti

Ona.rs zadržava sva prava nad sadržajem. Za preuzimanje sadržaja pogledajte uputstva na stranici Uslovi korišćenja.