Danica Jovanović: Slikarka i heroina koja je streljana zbog rodoljublja

Danica Jovanović jedna je od najznačajnijih srpskih slikarki s početka 20. veka. No, pored toga što je slikarka ona je i tragičarka - heroina, mlada žena koja je doživela svega 28 godina, jer su je 1914. godine u Petrovaradinskoj tvrđavi predstavnici austrougarske vlasti streljali zbog njenog izrazitog rodoljublja prema srpskom narodu.

Jovanovićeva je, uprkost tome što je njen umetnički uspon naglo prekinut, ipak ostavila opus od oko sedamdeset slika koje je i danas čuvaju od zaborava. Kako je pripadala generaciji srpskih modernista, najčešće zastupljene teme u njenom slikarstvu bile su mrtva priroda, portreti i figure u narodnim nošnjama, kao i pejzaž i nekoliko mostova.

Rođena je 4. januara 1886. godine u selu Beška u Sremu. Bila je najmlađa od šestoro braće i sestara u paorskoj porodici Krste i Mileve Jovanović, a izdvojila se od detinjstva od druge dece jer je "po vasceli dan" nešto crtala. Prvo priznanje njenog dara doživela je kada su slikari Dušan i Stevan Aleksić odlučili da obnove životopis u beščanskoj crkvi i pozvali Danicu da im u tome pomogne.

Rad sa mladim slikarom Stevanom Aleksićem očarao je tada četrnaestogodišnju Danicu, koja je njegovu slikarsku veštinu i školovanje u Minhenu doživela kao čaroliju koja ju je podstakla da i sama usavrši svoj slikarski dar.  To nimalo nije bio jednostavan poduhvat za njene siromašne roditelje, tako da su njeno studiranje pomogli mnogi Beščani svojim prilozima, kao i crkvena opština, kako prenosi "Vikipedija". Uspeli su da pošalju ovu talentovanu devojku u privatnu Srpsku devojačku školu u Novom Sadu, koju je pohađala od 1903. do 1907. godine.

Tokom školovanja dobila je veliku podršku od nastavnice crtanja, mlade i ambiciozna Anđelije Sandić, kao i od upravnika Arkadija Varađanina, kada se upisala na Umetničko-zanatsku školu u Beogradu 1907. godine. Njeno umetničko školovanje procvetalo je kada je dopala na celodnevnu nastavu kod slikarke Bete Vukanović, na čijim časovima se učilo crtanje po "pregledalicama", gipsanim i živim modelima, geometrija, anatomija, istorija i teorija umetnosti, a umesto u prirodi slikalo se na prostranoj terasi školske zgrade.

Dve godine koje je provela u Beogradu, mlada umetnica je provela pored slikara Koste Josipovića, Živorada Nastasijevića, Ernestine Volf i Ane Marinković. Sprijateljila se i sa književnicom Mir-Jam (Milicom Jakovljević), pijanistkinjom Jelicom Lomić Tadić koja je Urošu Prediću pozirala za sliku "Devojka na studencu". Ali uprkos tako plodonosnom drušvenom životu, iz tog "beogradskog perioda" nažalost ostao je sačuvan samo jedan Daničin rad – mrtva priroda, slikana gvašem, koja je izlagana na školskoj izložbi u junu 1909. godine.

Prateći put mladog prijatelja iz Beške, Danica se u oktobru iste godine uputila u Minhen, gde je ubrzo postala student Ženske slikarske akademije. Zahvaljujuči prepisci sa direktorom Više srpske devojačke škole Arkadijem Varađaninom ostala je ubeležena mikroistorija iz tog perioda slikarkinog života (1909-1914).

Osim što je bila savremenica drugih studenata u Minhenu kao što su Stojan Aralica, Živorad Nastasijević, Andre Franićević, Božidar Vušković… njena pisma otkrivaju njenu intimu, želje, strepnje, tugu zbog gubitka dragih osoba, dileme, ali i zadovoljstvo zbog uspešnog napretka u školi.

- Radim- i toliko sam već doterala, da sam primljena u kraljevsku Pinakoteku da kopiram. Jer koji se prijavi za kopiranje taj, već mora biti stručnjak, taj mora biti potpuno spretan da bi kopiju verno izradio. U protivnom, otkaže mu pofesor i direktor Pinakoteke i to odmah posle nedelju dana. Meni ne otkazaše — štaviše produžili su mi rok za mesec dana. Dakle to je znak da je moja kopija dobra. Dalje me pitate koliko mi vremena i godina osim ove treba da se usavršim u ovoj miloj mi i dragoj veštini?! Na ovo pitanje teško je dati tačan odgovor, jer je slikarstvo taka umetnost koja ima manje grana nego svaka nauka, ali joj je koren dublji nego u nauke. Ovim hoću da kažem — koliko godina imamo da studiramo, što više prakse, što više godina studirati, to bolje  - napisala je u pismu poslatom iz Minhena u aprilu 1912. godine, prenosi Kulturni centar Novog Sada.

Kada je u marta 1914. godine stekla zvanje akademske slikarke i mogućnost da se zaposli kao nastavnica "crtanja i malanja", odlučila je da se ne vraća u domovinu još neko vreme kako bi pohađala privatnu školu. Navodno, nikad potvrđeno je, da je učestvovala u radu neke od slikarskih kolonija u okolini Minhena kako bi vežbala slikanje u prirodi. Boravila je kratko i u Parizu.

- Pariz je mozak sveta i srce sviju naroda. Tamo je domovina umetnosti, jedna za ceo svet i za sve ljude - izjavila je kada kada se vratila u Srem 1913. godine.

Tada su nastali njeni pejzaži "Vezirov most" i most kod kule na Belom Drimu ("Motiv iz Srbije"), južno od Prizrena. Često je prelazila Savu i kako bi u zapadnoj Srbiji naslikala dvadesetak slika seljaka i seljanki, momaka i dvojaka u narodnim nošnjama. Baš ti radovi su se istakli zbog njihove izrazite ekspresivnosti u potezu i koloritu, što je bila specifična karakteristika kruga beogradskih slikarki okupljenih oko Bete Vukanović i tadašnjeg slikarstva u Minhenu.

Danica je primljena u "Žensko umetničko udruženje", zahvaljujući čemu je učestvovala u njegovim zvaničnim izložbama i radu slikarskih kolonija u Dahauu, Brandenburgu i drugim gradovima. No među kolegama je ubrzo bila prepoznata po izrazitom rodoljublju. Već tokom studija, pored naglašenog prisustva nacionalno-prosvetiteljske komponente u njenoj umetnosti, u Minhenu se uključila i u rad srpskog patriotskog udruženja "Srbadija".

Upravo ovaj angažman i njena izražena nacionalna svest, kao i to što se početkom Prvog svetskog rata vratila u Beograd, bili su razlozi su zbog kojih je ova mlada slikarka veoma brzo pobudila pažnju policije i vojnih vlasti u Petrovaradinu. Njihova odmazda protiv nje i drugih viđenijih stanovnika sremskih sela je krenula odmah posle Cerske bitke koja je vođena od 16. do 20. avgusta 1914. i u kojoj je hrabra srpska vojska izvojevala prvu savezničku pobedu protiv austrougarskih trupa.

Svi viđeniji ljudi u Sremu koji su se obradovali dolasku Srbijanaca, uhapšeni su i osuđeni za veleizdaju i streljani po kratkom postupku u prisustvu meštana, kao opomena kako će biti kažnjene sve navodne izdajice austrougarskog cara. Među njima našla se i Danica Jovanović, koja se tih dana vratila iz Minhena (3. avgusta 1914. godine) i došla u Bešku, da se oprosti sa bratom Milanom, koji je kao mobilisan krenuo u rat.

Uhapšena je 10. septembra u Beški dok je glavnom ulicom šetala s prijateljima. Dva dana posle prekog suda, streljana je sa još petoro svojih sugrađana na Petrovaradinskoj tvrđavi. Bila je među prvim umetnicima-žrtvama Velikog rata, a kod kuće je ostavila nedovršeno platno "Otmica Leukipovih kćeri".

Prvobitno je sahranjena u zajedničkoj grobnici na petrovaradinskom groblju, ali su njeni ostaci i ostaci ostalih meštana premešteni u crkvenu portu u Bešku, na godišnjicu njene smrti 12. septembra 1922.godine. umetnica je nakog toga pala u zaborav, ne samo u srpskoj umetnosti već i u rodnom gradu.

Njena prva slika doživela je muzejsku postavku tek 1963. godine, a 1986. godine, povodom stogodišnjice njenog rođenja, priređena je monografska izložba u Beški i Inđiji. No, zahvaljujući istoričarka umetnosti Jasna Jovanov, Danica je u potpunosti otrgnuta od zaborava u godini obeležavanja stogodišnjice Prvog svetskog rata, kada je u Novom Sadu i priredila izložbu o ovoj Sremici  velikog talenta i tragično rano prekinutog života.

Od tada je u Beški je oformljena stalna likovna kolonija koja nosi slikarkino ime, a 2016. godine u Domu kulture "Branko Radičević" u njenom rodnom gradu je otvorena Memorijalna soba. Daničini pronađeni radovi se čuvaju se u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu, Narodnom muzeju u Beogradu, Memorijalu "Danice Jovanović" u Beški i u privatnim kolekcijama.

(Ona.rs)

Pošaljite nam Vaše snimke, fotografije i priče na broj telefona +381 64 8939257 (WhatsApp / Viber / Telegram).

Povezane vesti

Ona.rs zadržava sva prava nad sadržajem. Za preuzimanje sadržaja pogledajte uputstva na stranici Uslovi korišćenja.