Julijana Vijatović-Radivojević: Samouka književnica s prve polovine 19. veka i prva srpska urednica

Foto: serijskepublikacije.wordpress.com

Ona je bila srpska pesnikinja i jedna od retkih srpskih književnica u prvoj polovini 19. veka.

Preporučujemo

Prema nekim podacima Julijana Vijatović-Radivojević rođena je 6. januara 1798. godine, dok je prema drugima rođena 2. februar 1794. ili 1799. godine. Potiče iz vršačke građanske porodice. Majka joj je bila Sara Nako, a otac Jovan Vijatović, savetnik magistrata i nadzornik srpskih škola.

Sa svega 11 godina ostala je bez roditelja, pa ju je odgajio ujak Aleksandar Nako, koji je živeo u Beču, gde je Julijana u potpunosti zaboravila svoj maternji, srpski jezik.

Nakon što je odrasla, 1820. godine, odlučila je da napusti ujaka i da se vrati nazad u svoj rodni Vršac. Na putu preko Pešte upoznala je Maksa Radivojevića, krojača muških odela, sa kojim se iste godine venčala. Prema pisanju "Vikipedije", ostali su da žive u Pešti, gde se Julijana po prvi put upoznala sa srpskom književnošću i nacionalnom istorijom. Julijana je, tako, bila samouka srpska književnica.

Foto: Shutterstock

U srpskoj istoriji ostala je ubeležena kao prva žena koja je radila na nekom književnom almanahu na srpskom jeziku. Naime, ona je bila  urednik malog almanaha koji se zvao "Talia", a koji je objavljen u Pešti 1829. godine.

O njenom životu i delima književnosti se vrlo malo zna. Godine 1832. susrela se sa češkim književnikom Janom Kolarom, koji je zabeležio njene biografske podatke. Po Miloradu Paviću, umrla je posle 1837. godine.

Rođenje književnog almanaha "Talia"

"Talia" je bio posvećen srpskom narodu, odnosno, prema rečima same autorke, izdat je sa namerom da približi srpski narod prosvećenijim evropskim narodima. Almanah je podeljen na prozni i poetski deo.

U posveti koja je datirana 1. marta 1829. napisala je svoje razloge zbog kojih je pokrenula ovu publikaciju. Motiv je pronašla u radu drugih učenih Srba koji su nastojali da srpski narod približe drugim Evropljanima. Takođe je navela i da se (u skladu sa društvenim konvencijama koje su od žene očekivale skromnost) izdaleka ugledala na istaknute strane spisateljice i da od čitalaca očekuje blagonaklonost pošto "nije naročito upućena u filozofiju i druge nauke".

Uz "Danicu" koju je uređivao i izdavao Vuk Stefanović Karadžić i "Banatski almanah" koji je izdavao Dimitrije Tirol, i "Talia" se ubraja u autorske almanahe jer svi prilozi potiču od urednice.

Prozni deo almanaha sadrži tri priloga: Nova godina 1829, Nežnost detinjska i Noć. Prvi prilog predstavlja filozofska razmatranja o pitanjima čovekove egzistencije: sreći, nesreći, prolaznosti, promenljivosti sudbine, životu pojedinca i naroda. Ova razmatranja su literarno dobro osmišljena i prikazana ali, kako navodi "Serijske publikacije", bez bilo kakve originalnosti.

Foto: Shutterstock

Međutim, jednostavan i pristupačan stil kojim je pisala Julijana Radivojević izdvaja njene radove od onih kakve su pisali ondašnji srpski spisatelji, skloni kitnjastoj retorici i visokoparnoj učenosti. Izlaganja su ilustrovana i obogaćena parabolama, a jedna od njih (o ženi koja je nakon muževljeve smrti zapala u bedu) vrlo je literarno razvijena.

- Prosveštenije je svoju buktinju iz lepe Grecije u Italiju odnelo a odande u strašnim Amerike predelima, a Genij Grčki leži u okovima svezan - istakla je svoja razmišljanja Julijana o svetskoj kulturi i njenoj sudbini, čime je pokazala da su stavovi Dositeja Obradovića da je kultura kao buktunje koja se prenosi od jednog do drugog naroda i isticanje Grka kao tvoraca evropske kulture, ostavili značajan uticaj na nju.

U pesničkom delu almanaha objavljeno je ukupno devet pesama. Tri pesme, "Dobar savet", "O ženskim dužnostima" i "O blagodarnosti" su poučne, dok su tri ode posvećene budimskom mitropolitu Stefanu Stankoviću, doktoru medicine Mihailu Mokošinji i Dositeju Obradoviću. Poslednje tri pesme objavljene su pod zajedničkim naslovom Nekoliko novih pesama i po tematici su ljubavne

"Talia" je izdata samo za jednu godinu, zbog čega se nije mnogo istakla među mnogobrojnim sličnim publikacijama svoga vremena. Ipak, po rečima malobrojnih kritičara i istoričara književnosti koji su pisali o Julijani Radivojević, "Talia" prikazuje autora posebnog lirskog senzibiliteta. Pisac Danilo Živaljević je čak izneo mišljenje da u njenim pesmama ima više lirike nego u radovima potonje Milice Stojadinović Srpkinje.

Za rad Julijane Radivojević znao je i Jan Kolar, pesnik i istaknuta ličnost češkog preporoda, koji joj je posvetio jedan sonet u svom delu Slovenske kćeri. Njeni ostali radovi nisu sačuvani, ali saznanja o njima postoje u jednoj autobiografskoj belešci koju je Julijana poslala Janu Kolaru a u kojoj navodi da ima veliku zbirku pesama u rukopisu (14 tabaka). Beleška postoji i u spisima Pavla Josifa Šafarika koji spominje njeno, takođe neobjavljeno delo, Cveta ili dobar sovjet serbskim kćerma.

Almanah "Talia" je od izuzetnog značaja jer čuva radove jedne od retkih srpskih književnica iz prve polovine 19. veka. S druge strane, književni radovi Julijane Radivojević Vijatović značajni su i zbog toga što su pisani gotovo čistim narodnim jezikom, čime je govorni jezik tog vremena otrgla od zaborava.

(Ona.rs)

Pošaljite nam Vaše snimke, fotografije i priče na broj telefona +381 64 8939257 (WhatsApp / Viber / Telegram).

Povezane vesti

Ona.rs zadržava sva prava nad sadržajem. Za preuzimanje sadržaja pogledajte uputstva na stranici Uslovi korišćenja.