100 godina od osnivanja Alijanse feminističkih društava u kraljevini SHS: Ujedinjene u borbi za jednaka prava

Danas se navršava tačno sto godina otkako je u Ljubljani održana skupština feminističkih društava Kraljevine Jugoslavije na kojoj je osnovana Feministička alijansa u državi Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS).

Tako su ujedinjene u pokretu prvog masovnog talasa feminizma, članice Alijanse postale perjanice višedecenijske borbe da žene s ovih prostora imaju jednaka prava kao i muškarci, a iznad svega da steknu - pravo na glas.

Feminizam je na naše prostore kročio skoro pola veka ranije, ali kako to obično biva - na mala vrata, pronalazeći svoj put kroz organizacije različitih ženskih društava čije su osnovne aktivnosti bile humantarnog karaktera, skoncentrisane na brigu o siromašnima i potlačenima. Mic po mic, žene su lagano dodavale gas, sve dok nisu otvoreno ušle na bojno polje i upustile se u borbu za unapređenje sopstvenog društvenog položaja.

Vetar u leđa su doživele, pre svega, zahvaljujući opštem svetskom pokretu za oslobađanje žena, koji se krajem šezdesetih godina 19. veka već osnažio u Evropi, dok je u Americi uveliko zaživeo. Kako je ideja o ravnopravnosti žena sazrela u svetu, tako je, zahvaljujuči i reformističkim idejama socijalnog pokreta, ubrzo pokrenuta i "priča" o ženskoj emancipaciji kod nas.

Već do Prvog svetskog rata, kako prenosi portal Glavne.com, na teritoriji kraljevine postojalo je nekoliko aktivnih humanitarnih ženskih društava, koje su bile uglavnom organizovane na nacionalnoj ili verskoj osnovi, ali su zahvaljujući međusobnoj saradnji lagano otkrivale razlike u položajima žena na ovim prostorima ovisno o naciji, veri ili sredini iz koje potiču.

Otud je, na inicijativu Srpskog narodnog ženskog saveza, osnovanog 1906. godine, održan i prvi kongres ženskih društava sa ovih prostora 1919. i tom prilikom je osnovan Narodni ženski savez Srpkinja, Hrvatica i Slovenki. Ove pionirke su svoj savez odmah po osnivanju priključile  Međunarodnom komitetu žena (International Council of Women - ICW), u kojem su aktivno učestvovale i prilagođavale svoje ciljeve tada aktuelnim međunarodnim feminističkim standardima.

Kako je kraj Prvog svetskog rata doneo sa sobom mnoge međunarodne i unutrašnje promene na svim poljima, tako su i u novoosnovanoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca žene koje nisu imale pravo glasa, koje su zarađivale daleko manje od muškaraca, dok im pojedina zanimanja i škole uopšte nisu ni bile dostupne, odlučile da ne žele da se pomire sa tim. Ženska i feministička društva počele su da niču kao pečurke.

Nažalost, u periodu između dva svetska rada i ženske organizacije su bile podeljene i polarizovane jednako kao i društvo iz kojeg su poticale, zbog čega je uprkos aktivnostima i borbi za isti cilj, došlo do raskola. Zbog previranja unutar ženskog saveza pre formiranja Alijanse, preovladala je struja članica koje su zastupale stav da, zbog političke klime i previranja, nije vreme da se "talasa" i postavlja pitanje prava na glas žena. Zbog toga su po donošenju Ustava 1921. godine iz programa Saveza izbrisale i zahtev za biračko pravo.

Međutim, kako navodi BBC, usledio je kongres Međunarodne ženske alijanse za pravo glasa (International Woman Suffrage Alliance - IWSA) u Rimu, maja 1923. godine, na kojem je prisustvovala i jugoslovenska delegacija, čiji su primer potom sledile i feministkinje u Srbiji.

Zato je osnivanje "Alijanse feminističkih društava u državi SHS" na kongresu u Ljubljani 22. i 23. septembra 1923. godine bilo presudno. One koje se nisu odrekle zahteva za političkim pravima i nisu se predale bojazni da "sad nije vreme" i da ženama nije mesto u politici, ujedinilie su se sa jasnim zadatkom - da osvoje pravo glasa za žene u Kraljevini SHS.

Osnivači Alijanse bili su "Splošno žensko društvo" iz Ljubljane, "Udruženje Jugoslovenskih žena" iz Zagreba i inicijator kongresa "Ženski pokret" iz Beograda i Sarajeva. Odmah, na prvoj skupštini postavljeni su osnovni ciljevi i program -  oslobođenje žena sticanjem političkih prava i sprovođenjem reformi zakona i društvenih običaja. Žene su bile izričite - tražile su jednakost sa muškarcima.

Ključno pitanje, naravno, bilo je pravo glasa. Borba za ovo pravo se već uveliko vodilo preko peticija, protesta i mitinga, ali i pisanom rečju i traženjem saveznika među tadašnjim političkim partijama, ali je kongresa u Ljubljani označio početak druge faze i raskid sa iluzijama da će zahtev za žensko pravo glasa naići na odobravanje i podršku od strane svih političkih partija, ali i svih ženskih organizacija.

Program Alijanse je bio konkretniji i direktniji nego u predhodnom Savezu i usmeren na postizanje pune ravnopravnost.

Pored prava glasa za žene, zahtevano je i da se prizna ekonomska nezavisnost udatih žena, jednako roditeljsko staranje nad decom, izmena naslednog prava, uvođenje opšteg osiguranja za majke, punu poslovnu sposobnost za sve žene, obavezan građanski brak, nadležnost sudova u svim bračnim sporovima, ravnopravnost muža i žene u braku, izjednačavanje žena i muškaraca u naslednom pravu, slobodno raspolaganje vlastitom imovinom...

Žene su tražile ukidanje ograničenja propisanih Građanskim zakonikom kraljevine prema kome su žene izjednačavane sa "maloletnicima, mentalno poremećenim i sumanutim licima, raspikućama i propalicama".

Vremenom je ova Alijansa (1926. godine) reorganizovana u Alijansu ženskih pokreta. Njihova borba je ostala ista, sve dok vlada Cvetković-Maček nije zabranila rad pojedinih ženskih organizacija i prestanak rada Alijanse uoči Drugog svetskog rata. Konačnu pobedu žene Jugoslavije odnele su nakon dve decenije borbe i završetka Drugog svetskog rata.

(Ona.rs)

Pošaljite nam Vaše snimke, fotografije i priče na broj telefona +381 64 8939257 (WhatsApp / Viber / Telegram).

Povezane vesti

Ona.rs zadržava sva prava nad sadržajem. Za preuzimanje sadržaja pogledajte uputstva na stranici Uslovi korišćenja.