Srpska istoričarka objašnjava šta se sve ne sme na Đurđevdan: Pozajmljivanje zabranjeno, a evo šta sa svećom

Dok se priroda oblači u najraskošnije prolećno ruho, srpski narod dočekuje Đurđevdan – praznik koji simbolično i doslovno označava početak života. Ovaj praznik ima posebno mesto u kolektivnom pamćenju našeg naroda, jer spaja drevne paganske običaje i bogatu hrišćansku tradiciju. Đurđevdan je i praznik svetlosti, obnavljanja snage i nade, i vreme kada se okupljaju porodice, pale sveće i kite domovi.

U razgovoru za Ona.rs, istoričarka Dijana Vasiljević otkriva duboku simboliku Đurđevdana, njegov značaj kroz vekove i sve slojeve značenja koje ovaj praznik nosi – od crkvenih liturgija do prastarih verovanja vezanih za plodnost i zaštitu.

Preporučujemo

Kada i kome je posvećen Đurđevdan

Đurđevdan, koji se svake godine obeležava 6. maja po gregorijanskom, odnosno 23. aprila po julijanskom kalendaru, jedan je od najvažnijih praznika u srpskom narodnom i crkvenom kalendaru. Ovaj dan posvećen je Svetom Georgiju (Đorđu), hrišćanskom mučeniku i ratniku koji je postao simbol vere, hrabrosti i pobede dobra nad zlom.

Sveti Georgije – Hristov vojnik i pobedonosac

Sveti Georgije je rođen u Kapadokiji (današnja Turska) u 3. veku. Poticao je iz hrišćanske porodice i rano je stupio u vojnu službu u Rimskom carstvu. Tokom vladavine cara Dioklecijana, poznatog po progonu hrišćana, Georgije je odbio da se odrekne vere u Hrista, zbog čega je bio mučen i pogubljen.

Njegova žrtva i doslednost učinili su ga simbolom mučeništva, ali i božanske pravde. Ikonografski je često prikazan kako ubija zmaja – čime se simbolički prikazuje pobeda hrišćanstva nad paganstvom, ali i pobeda dobra nad haosom i zlom. Zbog svoje hrabrosti i snage, Sveti Georgije je zaštitnik vojnika, konjanika i ratnika, a u pravoslavlju i svetitelj koji donosi zdravlje, snagu i plodnost.

Đurđevdan kao krsna slava i narodni praznik

Đurđevdan je veoma rasprostranjena krsna slava kod Srba, posebno u ruralnim krajevima. Smatra se da je ovo vreme kada se priroda u potpunosti budi, a dani postaju duži i topliji. Praznik simbolizuje početak leta u narodnom kalendaru, kada stoka prvi put izlazi na ispašu, a domaćinstva se pripremaju za novu sezonu rada.

Obredi i verovanja uoči Đurđevdana

Dan uoči Đurđevdana, 5. maja, proslavlja se Đurđevština, praznik za koji se verovalo da činjarice, žene koje imaju moć da preuzmu mlečnost od tuđe stoke i prenesu je na svoju, u ovoj noći obavljaju svoje čini ali će ih sveća koja od ovog dana neprekidno gori u kući, odagnati od toga ili je u tome sprečiti. Na ovaj dan se ništa ne pozajmljuje niti daje iz kuće, pogotovo ne vatra.

U noći pred Đurđevdan, odlazilo se na uranak, kada počinje jedna od najlepših proslava u čast ovog praznika i samog rađanja leta i letnjih svetkovina.

Uoči Đurđevdana mesi se kolač, koji se naziva i kravaj. U Homolju, po starim običajima, svaka žena ustane u ranu zoru i ćuteći umesi kolač od kiselog testa, koji se peče u crepulji pod sačem. U pitanju je običan hleb bez ikakvih šara, s utisnutim slovom na pet mesta i grančicom bosiljka u sredini. On je namenjen stoci i zove se stočni poskur, jedan deo se pojede u porodici a drugi se odnese čobaninu. U mnogim selima, Đurđevdan je dan okupljanja porodice, slavljenja života i pozivanja blagoslova na dom, stoku i plodove zemlje. Tradicionalna jela na slavskoj trpezi uključuju mladu jagnjetinu, pogaču, vino i bilje.

Paganstvo pod krstom: Predhrišćanski običaji Đurđevdana

Iako je danas Đurđevdan crkveni praznik, mnogi njegovi običaji potekli su iz drevnih paganskih rituala koji su slavili prolećnu ravnodnevicu, buđenje prirode i plodnost. Ovi običaji duboko su ukorenjeni u kolektivnom pamćenju i opstali su vekovima, prilagođeni hrišćanskoj tradiciji a neki od najkarakterističnijih paganskih elemenata su:

Lekovita voda, venčići i simbolika bilja

Branje lekovitog bilja i umivanje u vodi sa cvećem i travama, pošto se veruje da voda ostavljena preko noći u prirodi dobija lekovita svojstva i čisti od zla. Ujutru se ukućani umivaju ovom vodom radi zdravlja i sreće.

Đurđevdanske venčiće od bilja i cveća žene stavljaju na kapije, vrata ili stoku. Bilje poput đurđevka, lazarkinje, koprive i vrbe smatra se zaštitničkim. Venčići se čuvaju do sledećeg Đurđevdana ili do nekog velikog nevremena, kada se bacaju u vatru.

Simbolika reka, jutarnje rose i obrednog okupljanja

Kupanje u reci pre izlaska sunca predstavlja simbolički čin pročišćenja i obnove.

U narodu se posebno verovalo da ako stoka na Đurđevdan prvi put pase travu, biće zdrava i plodna cele godine. Oko vrata su joj stavljani venčići ili crvene trake kao zaštita od uroka.

Đurđevdanski uranak tj. buđenje pre zore, često uz pesmu, frulu, okupljanje u prirodi i pripremu hrane, naročito jagnjetine, potiče iz vremena kada su ljudi slavili bogove proleća i vegetacije.

Đurđevdan u pesmi i duši naroda

Đurđevdan je ostavio dubok trag u umetnosti i narodnoj poeziji. Poznata je epska pesma o Đurđevdanu i hajduku Starini Novaku, kao i kultna pesma „Đurđevdan je, a ja nisam s onom koju volim“, koja na poseban način evocira tugu i odlazak našeg naroda u logore u II svetskom ratu, postala je svojevrsna himna.

Globalni značaj Svetog Đorđa

Sveti Đorđe (Georgije, Đurađ, George), kao jedan od najpoštovanijih hrišćanskih svetitelja, zaštitnik je mnogih gradova i zemalja širom sveta, a naročito u pravoslavnim, katoličkim i anglikanskim tradicijama. Njegovo poštovanje proizašlo je iz statusa hrišćanskog mučenika i ratnika, ali i simbolike pobede dobra nad zlom (ubistvo aždaje). Najvažniji gradovi i mesta gde se Sveti Đorđe poštuje kao zaštitnik su, Solun, gde se u gradu nalazi Rotonda Svetog Đorđa – spomenik iz rimskog doba koji je kasnije pretvoren u crkvu posvećenu njemu.

Tu je i naš Beograd, jer je Sveti Đorđe zaštitnik Beogradske nadbiskupije u starijem hrišćanskom periodu. I Hram Svetog Đorđa na Oplencu kod Topole, zadužbina dinastije Karađorđević, smatra se nacionalnim spomenikom i simbolom poštovanja svetitelja. Beograd nema zvaničnog gradskog zaštitnika, ali se Sveti Đorđe često pominje u kulturno-istorijskom kontekstu. U Subotici je katolička crkva posvećena ovom svecu gde se smatra i zaštitnikom grada među katoličkim vernicima.

On je glavni zaštitnik i Đenove, a njegov krst (crveni krst na beloj pozadini) je i simbol grada i mornarice. To je isti simbol koji je kasnije preuzet za zastavu Engleske. Poznat kao Sant Jordi, Sveti Đorđe je zaštitnik Katalonije. Njegov dan (23. april) je ujedno i praznik knjige i ljubavi – kada se u Barseloni razmenjuju knjige i ruže.

Sveti Đorđe je takođe zaštitnik i Engleske, a njegov dan (St George’s Day, 23. april) se obeležava širom zemlje. Njegov krst se nalazi na engleskoj zastavi, a takođe je prisutan u zastavi Ujedinjenog Kraljevstva (Union Jack).

Sa druge strane, on je glavni svetac i zaštitnik čak i Moskve. Njegov lik ubijanja aždaje se nalazi na grbu grada Moskve, a u Ruskoj pravoslavnoj crkvi se izuzetno poštuje. Takođe je jedan od najpoštovanijih svetitelja u Etiopiji. Grad Lalibela ima crkvu uklesanu u steni, posvećenu upravo njemu – Bete Giorgis, jedno od najimpresivnijih hrišćanskih svetilišta u Africi.

(Ona.rs)