Priča o staparskim gusarima: Dunavski pirati koji su dovodili Mariju Tereziju do ludila

Teritorija današnje Vojvodine, posebno deo oko Bačke, nakon oslobađanja od Turaka postala je veoma primamljiva za naseljavanje raznih naroda sa teritorije tadašnje Habsburške monarhije.

Najviše su ove prostore naseljavale podunavske Švabe, koji su se iz Ulma i ostalih gradova u priobalju Dunava spuštali improvizovanim brodovima pod nazivom ulmska kutija. Put je trajao mesecima, a oni su nosili sa sobom sve što su imali. Brodovi su bili povezani sa obalom debelim užadima koja su bila privezana za konje sa kočijama.

- Kako su se približavali današnjem Apatinu, gde je Dunav bio pun šiblja, tako su ih tu sačekivale skupine gusara, sastavljene od stanovnika iz okolnih mesta, mahom iz sela Bokčinovića, Vranješeva kao i Sombora, koje su najviše bile aktivne od 1741. do 1752. godine - otkriva za Ona.rs istoričarka Dijana Vasiljević i dodaje:

- Srpsko stanovništvo koje je tu živelo i gusarilo smatralo je da ta teritorija pripada njima i nikako nisu želeli da se neko drugi tu naseli, niti da im ugrožava njihove posede, pa su bili veoma ratoborni i često bez milosti prema Nemcima koji su tuda prolazili na svom putu ka Pančevu i okolini.

Najpoznatije su bile harambaše Vladislav Stepanović iz Bokčinovića i Stojić Stojšić iz Sombora, kao i njihovi saučesnici Maksim Somborac, Damjan Svirac, Atanasko Lazin i drugi, mahom stanovnici sela Bokčinovića. Oni su nemilice gusarili po Dunavu i hajdukovali po okolnim šumama i putevima.

Način napada je uvek bio isti, presretali su brodove, pljačkali putnike i onda nestajali u Apatinskom ritu. Često su onesposobljavali posadu koja je na kopnu konopcima vukla lađu, ali im ni noćni prepadi nisu bili strani.

Harambaša Stepanović je uhvaćen 1746. godine. Bilo je dokazano da je hajdukovao po Baranji, Bačkoj i Sremu, te da je presretao i plenio lađe, a od njegove ruke poginulo je 18 lјudi. Nakon što je uhvaćen, osuđen je da, za primer drugima, na putu za gubilište tri puta bude štipan usijanim kleštima, zatim „pripet“ na točak i na kraju da mu se odrubi glava, što je iste godine i učinjeno.

Harambaša Stojić Stojšić iz Sombora svoju razbojničku družinu sakupio je polovinom 1743. g.odine od lјudi iz Bokčinovića i Bobote u slavonskom Podunavlјu, a glavno sklonište nalazilo im se na jednom dunavskom ostrvu. Plјačkali su na potezu od Apatina do Petrovaradina, ali i po okolnim somborskim naselјima.

- Gusari su, primera radi, tokom od 1748. do 1750. godine uspeli u potpunosti da prekinu dunavski saobraćaj kroz Bačku. Naravno, pored doseljenika, tu su prolazili i brodovi sa namirnicama i trgovačkim proizvodima - izdvaja istoričarka.

Kako su hajdučke družine imale brojne jatake i pomagače u okolini Sombora, carske vlasti rešile da ovdašnje Srbe rasele i da ih udalјe od Dunava, a da njihove posede dodele novonaselјenim apatinskim Nemcima. Srbi su bili ogorčeni zbog takve odluke, pa su u znak osvete masovno počeli da napadaju i plјačkaju brodove  i da se sukoblјavaju sa pripadnicima vojske, napadajući je iz obližnjih velikih podunavskih šuma.

Ovakva pljačkanja su, naravno, razbesnele carski dvor u Beču i caricu Mariju Tereziju, zbog čega je organizovala sastanak između gusara i predstavnika carevine. Na njenu žalost, oni su se na kratko smirili, pa pošto nije bilo adekvatne kazne, vrlo brzo su nastavili sa svojim pljačkama.

Gusarenje je postalo opštepopularno i sela su postala veoma bogata i sve brojnija po pitanju gusara.

Zbog toliko čestih pljački, skoro svakodnevnih, krajem 1751. godine u Bokčinović, Vranješevo i okolinu, Terezija je poslala dodatne trupe carske vojske iz Osjeka (prema nekim procenama oko 3.000 vojnika). Došli su sa zvaničnim odobrenjem da milom ili silom rasele srpske porodice iz te oblasti, spale mesta i da se nikada više tu ne nasele.

U proleće 1752. godine vojska je ušla u okršaj sa gusarima i spalila selo Bokčinović, kada su mnogi pobijeni ili ranjeni, a ostatak, od oko 103 srpske porodice, preseljeno je na staparsku pustaru, gde su napravili novo selo - Stapar.

Nepoverlјivi prema vlastima i nezadovoljni zbog preselјenja, bački komorski administrator Franc Redl, koji je stolovao u Somboru, morao je 1752. godine pismeno da potvrdi kako zemlјište u ataru pustare Stapar preselјeni stanovnici dobijaju na doživotno posedovanje, uz uveravanje da neće biti u svom posedu uznemiravani ili preselјavani na drugo mesto.

Ubrzo su ovde doselјene još 73 srpske porodice iz obližnjeg sela Vranješeva, a zatim i deo raseljenih srpskih porodica iz susednog sela Sentivana Prigrevice.

- Svega 11 godina kasnije, carski izaslanik baron Anton Kotman je u dokumentu iz 1763. Stapar nazvao "najlepše srpsko selo u Bačkoj". Tu je naveo i da nekadašnje gusarsko stanovništvo na okolnim pašnjacima sada napasa preko 44.000 svojih ovaca. Tako je nastalo jedno od najvećih srpskih sela, koje je imalo svoju crkvu, četiri sveštenika i bogato stanovništvo, koje se u Staparu bavilo i ćilimarstvom i drugim zanatima - zaključuje Vasiljevićeva kako su polovinom XIX veka 5.000 stanovnika, a potomci nekadašnjih gusara postali su vredni paori, posvećeni sticanju i napretku, plodnoj i rodnoj zemlji Stapara.

Portal "Ravnoplov" prenosi jedan sačuvan opis kako su stanovnici Bokčinovića plјačkali brodove na Dunavu:

„Lađe, koje su saobraćale po Dunavu i prenosile raznovrsnu robu, u to vreme su sa obale vukli konji ili lјudi. Za lađu je bilo prikačeno jako uže (pajvan), i to vrlo dugo, a za ovo su bili upregnuti lјudi ili konji. Kad bi se u blizini Bokčinovića ukazala neka lađa sa bogatim tovarom, tom prilikom na kraju obale pojavlјivali su se obično u vrlo velikom broju stanovnici ovog sela, blagovremeno izvešteni od svoje straže koja je bila na obali skrivena. Sa velikim sekirama presekli bi pajvan (uže), konje bi takođe oterali svojim kućama, a ako su lјudi vukli lađu puštali su ih da idu kuda znaju. Svojim lakim čamcima brzo su odlazili do lađe i svu robu iz nje odnosili su svojim kućama. Lađu bi obično pustili da plovi niz Dunav. Ako se posada u lađi protivila, gusari su onda napadali i na njihove živote. Pokradenu robu ovi dunavski gusari su posle raznosili i prodavali po dalekoj okolini kao svoju. Dunavom više nije mogla da prođe ni jedna lađa, a da ne bude u Bokčinoviću skroz oplјačkana…“

(Ona.rs)

Pošaljite nam Vaše snimke, fotografije i priče na broj telefona +381 64 8939257 (WhatsApp / Viber / Telegram).

Povezane vesti

Ona.rs zadržava sva prava nad sadržajem. Za preuzimanje sadržaja pogledajte uputstva na stranici Uslovi korišćenja.