Srpski kralj je ovaj manastir podigao kao zagrobnu crkvu: Bio je na 4. mestu po važnosti u tadašnjoj Srbiji

Mada posmrtni ostaci srpskog kralja Stefana Uroša Drugog Milutina ne počivanju u manastiru Banjska nadomak Zvečana, na Kosovu i Metohiji, prvobitna ideja zadužbinara bila je da crkva posvećena Svetom arhiđakonu Stefanu bude njegovo večno počivalište.

Istini za volju, kralj Milutin jeste bio najpre sahranjen u ovom manastiru. Međutim, njegovi posmrtni ostaci su docnije preneti u Trepču, dok se u glavnom gradu današnje Bugarske, Sofiji nalaze počev od 1460. godine.

Preporučujemo

Banjska je manastir koji se može smatrati tipičnim predstavnikom raške škole srpske arhitekture. Posebno je zanimljivo pomenuti i to da je želja kralja Milutina bila da ovu svoju zadužbinu izgradi po ugledu na manastir Studenicu.

Sama činjenica da je u njemu trebalo da bude sahranjeno telo srpskog kralja uvrstila ga je među najznačajnije manastire toga doba. Manastir Banjska je po važnosti bio na četvrtom mestu, a prethodili su mu manastiri Studenica i Mileševa, kao i srednjevekovni manastir Sopoćani.

“Banjsko zlato”

Mnogo je toga što ovu srpsku srednjevekovnu svetinju, smeštenu nadomak toka istoimene reke, pritoke Ibra, izdvaja u odnosu na ostale. Možda najznačajnije jeste “banjsko zlato”, kako je naziv za posebnu metodu ukrašavanja fresaka.

Naime, uz pomoć tankih zlatnih listića su srednjevekovni zografi dodatno ulepšali freske manastira Banjska. Zapravo su time oblagali njihovu pozadinu.

Budući da je istorija ove srednjevekovne svetinje u određenim periodima bila izuzetno surova, te da je manastir ne mali broj puta stradao, to su prvobitne freske vrlo slabo očuvane.

Jedan od najvećih poseda

O tome koliko je veliki bio posed manastira Banjska može se zaključiti na osnovu podataka navedenih u osnivačkoj povelji. Uz to, ne treba zaboraviti ni da je u pitanju jedna od retkih srpskih srednjevekovnih svetinja za koju postoji sačuvana povelja o osnivanju.

Izuzev novčanih sredstava i nekih drugih prihoda, iz sačuvane osnivačke povelje saznajemo da je čak oko 75, što sela, što zaselaka činilo manastirski posed u to vreme. Uz to, osnivačka povelja navodi i podatak da je manastiru pripalo i devet katuna, u kojima je živelo čak “oko pet stotina pastirskih porodica”.

Ipak, sve to nije pomoglo ovoj svetinji da bude zaštićena, budući da je najpre u Banjskoj bio veliki požar tokom 15. veka, da bi nedugo nakon toga manastir ostao i bez monaha.

Vek kasnije je dodatno uništen od strane turskih osvajača, a u jednom trenutku je čak bio korišćen i kao islamska bogomolja. Nažalost, to nije bio kraj stradanjima manastira, jer su ga turske snage do perioda Prvog srpskog ustanka koristile ne samo kao vojni logor, već i kao mesto na kome je srpski živalj mučen, budući da su u okviru Banjske tada napraviljene i tamnice.

(Ona.rs / “Manastiriusrbiji” )