Zbog nje je knez Mihailo tražio da se izgradi Narodno pozorište: Život Milke Grgurove Aleksić

Sto godina od smrti glumice i heroine srpsko-turskog rata Milke Grgurove Aleksić, srpske Sare Bernar

Ona je bila heroina i na pozorišnoj i na životnoj sceni. "Neprevaziđena tragetkinja", kako su njenu igru opisivali teatrolozi - primadona teatarske scene u Novom Sadu i Beogradu za koju su pisci pisali specijalne uloge, a kritičari i publika je nazivali "srpskom Sarom Bernar".

Pored toga što je bila glumica čiju glumačku biografiju krasi 500 pozorišnih uloga koje su ovenčane mnogim nagradama, Milka Grgurova Aleksić, ostala je poznata i kao književnica i prevodilac, a iznad svega kao rodoljubi i heroina koja je u srpsko-turskom ratu (1876–1877) provela šest meseci u uniformi bolničarke, i za taj doprinos odlikovana Krstom milosrđa.

Preporučujemo

Grgurova je rođena 14. februara 1840. godine u Somboru, u imućnoj trgovačkoj porodici, i bila je jedna od troje dece majke Sofije i oca Save. Nakon što je završila osnovnu školu u Somboru, pauzirala je tri godine jer je izbila revolucija i škole su bile zatvorene. Od detinjstva je učila da svira klavir, izučavala je nemački i francuski jezik i iskazivala veliko zanimanje za pozorište i knjigu.

Čim joj se ukazala prilika, završila je tri razreda Ženskog zavoda za vaspitanje, takođe u Somboru, gde su devojčice imale priliku u to vreme privatno da polažu ispite, što im je omogućavalo da se dalje upišu u učiteljsku školu. Još u ranim godinama detinjstva okupljala je drugarice i učila ih da "deklamuju pesme", a najčešće stihove Jovana Subotića, srpskog pesnika, advokata i političara.

Usled nemirnih vremena, njen otac je naglo bankrotirao, 1856. zbog čega su Grgurovi, ne samo prodali kuću i celokupnu trgovinu u Somboru dobrostojećem trgovcu Matiću iz Sremskih Karlovaca, već su protiv njene volje i Milku udali za njega.

Kako mlada žena nije mogla da podnese teror u muževljevoj kući u Sremskim Karlovcima, nakon dve godine braka odlučila je da ga napusti i da se sa tek rođenom ćerkom Evicom vrati kod roditelja, koji su tada živeli na salašu u Laliću, nedaleko od Sombora. Roditelji su je pokajnički prihvatili, nastavili da se brinuo ćerki i njenoj devojčici. Više je nikada nisu nagovarali da se ponovo udaje za bilo koga, i pored toga što je imala dosta udvarača.

Prema nekim navodima, kako prenosi "Vikipedija", jedno vreme je pohađala i Višu žensku školu u Beogradu, ali nije poznato na koji način i kada.

Ljubav prema glumi je razvila još kao mala, ali je 1862. godine, nakon učešća u radu somborske diletantske družine, dobila i prve pohvale za svoj dar.

Preko porodičnog prijatelja i trgovca Vasilija Kolarića, a u stanu teče Stanislava Branovačkog u Novom Sadu, 1864. godine je upoznala Jovana Đorđevića, načelnika Društva Srpskog narodnog pozorišta i krajem maja postala član ovog pozorišta.

Milkini roditelji su se prvobitno protivili odluci da postane glumica, ali je njen teča Stanislav Branovački, u to vreme bio veoma uticajan čovek, koji je pomogao u osnivanju Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu, zbog čega je Milka od njega tražila podršku oko pristanka roditelja.

Nakon što je dobila prve uloge, koje je veoma temeljno pripremala u roditeljskoj kući, debitovala je u julu 1864. sa ulogom Ljubice u predstavi "Mejrima", tokom gostovanja Srpskog narodnog pozorišta u Vinkovcima. Imala je mnoga gostovanja sa ovom predstavom, neprekidno su putovali, a priča se i da su često morali da spavaju i u vrlo lošim uslovima.

Potom je igrala Anu u Subotićevoj tragediji „Nemanja“, pa Čučuk Stanu u Dragišićevom komadu „Hajduk Veljko“… U biografiji “Svitanja i suton Milke Grgurove” Vere Crvenčanin (Muzej pozorišne umetnosti, 2003.), navedeno je da je Matija Ban na gostovanju SNP-a u Beogradu 1867. bio očaran snagom Milkine uloge u „Mejrimi“. Sročio je, kako prenosi Kulturni centar Novog Sada, ovakvu kritiku: "Gospođa Grgurova odigrala je sa tako žarkim čuvstvom i fantastičnim poletom, kakvoga još ne videsmo na bini našoj."

Od septembra 1867. do januara 1868. sa Srpskim narodnim pozorištem gostovala je u Beogradu. Pošto u to vreme nije postojala posebna zgrada za pozorište, predstave su se održavale po raznim dvoranama. A neke od njih je gledao i lično knez Mihailo.

Knez Mihailo, oduševljen novosadskim glumcima, poziva Jovana Đorđevića da i u Srbiji osnuje stalno pozorište. Prihvatajući poziv kao čast i izazov, upravnik Đorđević sa sobom odvodi polovinu novosadskog glumačkog ansambla, uključujući i Milku Grgurovu. Beogradska pozorišna kritika je vrlo brzo zapazila talenat Mirke Grgurove.

U julu 1868. Milka je konačno dobila i srpsko državljanstvo i zajedno sa sestrom Marijom (Marom) i ćerkom Evicom se preselila u Beograd, gde su sve tri živele od njene skromne plate. Bila je stalno u dugovima jer je pomagala porodicu, a posebno mlađeg brata koji se tada školovao, dok je kao samohrana majka izdržavala ćerku i sestru koju je podučila glumi, i koja je i sama postala član Narodnog pozorišta. Sa sestrom je čak jedno vreme je provela u Beču, u Burgteatru, radi usavršavanja glume i jezika.

Uspeh i diskriminacija u Narodnom pozorištu Beograda

Tokom oktobra 1868. postala je član Narodnog pozorišta u Beogradu pod upravom Jovana Đorđević, a njena prva predstava usledila je godinu dana kasnije - "Posmrtna slava kneza Mihaila", i to u novoj zgradi pozorišta.

Ova izuzetna glumica ostala je zapamćena po svojim interpretacijama dramskih i tragičnih likova. Publika i kritičari bili su oduševljeni njenim kreacijama u Romeu i Juliji, Dezdemoni, Jovanki Orleanki, Mariji Stjuart, Otelu…

- Čuvajte se da igrate kada vam srce ne igra - savetovala je glumica koju su zbog visokog stasa, otmenog držanja, gipkog hoda, uzorne dikcije i vanredne lepote nazivali srpskom Sarom Bernar. Opisivana je kao "mlada, lepa žena, plave kose i očiju" koja je "osvajala svojom umetničkom igrom, a naročito zanosila svojim glasom, mekim, toplim i prijatnim."

No, kako je bilo u to vreme, uprkos velikoj popularnosti i zaslugama koje je imala za razvoj beogradskog pozorišta i glume, kao žena, večito je bila diskiminisana sa manjom platom od muških članova ansambla u Narodnom pozorištu. I tako sve do penzije, po sopstvenom zahtevu, navodeći kao razlog bolest grla, 11. marta 1902. godine.

U penziji je radila još nekoliko predstava u  amaterskim pozorištima i na dobrotvornim priredbama, a poslednji put se na sceni pojavila 1912. godine, u ulozi kraljice Jakvinte, žene Konstantina Bodina, u drami Dragutina J. Ilića, koju je napisao samo za nju. Kao svoje najdraže uloge izdvajala je Andrijanu Lekuvrer (prema istoimenom komadu Skriba i Leguvea, o francuskoj glumici s početka 18. veka).

Godine pisanja

Književni rad je započela prevodima dramskih dela sa nemačkog i francuskog, za potrebe Narodnog pozorišta u Beogradu (1870). Istovremeno bi pisala i polemike o neobjektivnim pozorišnim kritikama. Godine 1875. osnovano je beogradsko Žensko društvo, čiji je vrlo aktivni član postala, verovatno od samog početka.

Tih godin izbio je i srpsko-turski rata (1876. godine) kada je Grgurova pokazala svoju požrtvovanosti i postala bolničarka. Za svoju hrabrost nagrađena medaljom Crvenog krsta.

Prezime Aleksić dodala je svom imenu kada se 1882. godine udala po drugi put, za bivšeg ruskog pukovnika Konstantina Aleksića. S obzirom na to da je oficirima tada bilo zabranjeno da se žene glumicama, Aleksić je morao da uputi posebnu molbu srpskom dvoru, a dozvolu za venčanje im je dala kraljica Natalija Obrenović. Prema svedočanstvu Grgurove, njihov brak je bio veoma skladan i pun podrške za njenu glumačku, ali i književnu karijeru. Brak joj je dao vetar u leđa da počne da piše i objavljuje priče u Brankovom kolu, Zori, Luči …

Kada su se ratovi smirili, Žensko društvo je osnovalo Literalni odbor koji se brinuo o prevodima i književnim radovima za časopis „Domaćica”, u kome su objavljivana književna dela ženskih autora koja često nisu bila prihvatana u drugim časopisima koje su uređivali muškarci. Usledilo je i osnivanje Književnoumetničke zajednice, u kojoj je Grgurova bila jedna od retkih ženskih članova i na čijim susretima je čitala svoje radove i dobijala pohvale kolega književnika.

Pisala je putopise, nekrologe, polemike... Njen prvi rukopis koji je predala Kolarčevoj zadužbini bio je odbijen i negativno ocenjen, ali se nikada nije pokolebala, iako je od planiranih desetak knjiga uspela da objavi samo dve. Jedna od njih je i zbirka "Pripovetke Milke Aleksić Grgurove" koju je posvetila svom suprugu nakon njegove smrti 1896. godine.

Životna i posthumna priznanja

Povodom 25-godišnjice njenog teatarskog rada, 1890. godine srpska kraljica Natalija poslala joj je svojeručno pismo: “Čestitajući Vam dan Vašeg jubileja, ja samo želim to da još dugo vremena budemo imali zadovoljstvo da Vam se divimo.” Kuriozitet je da je u tragediji "Fedora" Viktorijena Sardua, Milka Grgurova glavnu rolu igrala u haljini kraljice Natalije.

U Prvom svetskom ratu izgorela joj je kuća u Jevremovoj ulici u Beogradu. Nakon rata, uprava Narodnog pozorišta joj je dodelila kućerak i poslugu, ali je Milka je, čini se, ipak ostala do smrti usamljena i zaboravljena.

Preminula je 25. marta 1924. Narednog dana je sahranjena uz počasti na Novom groblju u Beogradu, u grobnici svoga muža, nakon što je tužna povorka zastala je pred Narodnim pozorištem sa čijeg se balkona besedom posvećenom odlazećoj primadoni srpskog glumišta oprostio tadašnji upravnik.

Za svoj plodonasan život, na 30-ogodišnjicu umetničkog rada, odlikovana je Ordenom Svetog Save III reda (1894), a za izuzetan rad na polju kulture odlikovana je Danilovim krstom IV reda, kao i Ordenom Belog orla V reda (1924). Uroš Predić je 1918. izradio njen portret u ulju. Danas, sto godina od njene smrti, neke ulice u Beogradu, Novom Sadu i Somboru nose njeno ime.

O njoj su ostale reči čuvenog Branislava Nušića: "Ponos naše scene, pred čijom je pojavom svako mlado srce zatreperilo, čija je reč sa pozornice zvonila kao kristalno zvono, čija je igra izazivala duboko uzbuđenje i čiji je krik potresao dušine dubine!"

(Ona.rs)