Hiljadu godina najdraže svetiteljke pravoslavlja: Put moštiju Svete Petke

Istoričarka Dijana Vasiljević otkriva kuda su se sve kretale mošti čuvene mati Paraskeve

Ključnu ulogu u hrišćanskoj religiji od samog nastanka igrale su relikvije, koje su onome ko ih poseduje donosile veliku čast, ugled i hodočašća vernika sa raznih krajeva sveta, kako bi se poklonili svetinjama koje su se nalazile u posedu vladara, manastira ili nekog grada.

Verovalo se da relikvije poseduju božansku moć koja može da izvrši čuda, štiti od zla, bolesti i nevolja, te su zbog toga bile izuzetno cenjene, čuvane u posebnim relikvijarima, izrađenim specijalno za njih, često ukrašavani dragim kamenjem, obloženi zlatom ili srebrom. U posebnim svečanostima, iznošeni su i prikazivani u procesijama ili litijama, koje su ostale da se slave do dana današnjeg širom sveta.

Preporučujemo

Posedovanje značajnih relikvija, kako ističe istoričarka Dijana Vasiljević, moglo je da podigne prestiž jedne države ili regiona. Smatrane su simbolom božanske naklonosti i legitimnosti vladara. Zato su mnogi srednjovekovni vladari donosili razne relikvije iz Jerusalima, kao znak velikog blagoslova koje je došlo sa Hristovog groba lično. Što više ih imaju u posedu, to je veći njihov duhovni i svetovni autoritet.

- U pravoslavnom svetu, poseban kult posvećen je moštima svetitelja, koje su čuvane kao velike svetinje. Oko njih se narod okupljao u nadi da će im one doneti isceljenje ili im je prilazio samo da se poklone kao hrišćani koji su duboko verovali u podvižnički život ovih ljudi, koje je crkva na osnovu određenih kanona proglašavala svetim - započinje priču istoričarka.

Jedna od takvih svetiteljki, čije su mošti putovale više od hiljadu godina po raznim mestima, jeste čuvena mati Paraskeva u našem narodu poznatija kao Sveta Petka.

- Njen nama poznati život kao svetiteljke počinje u stvari u gradu Epivatu u XI veku, u trenutku kada se, kako navode sva pravoslavna crkvena žitija, njen grob otkriva, nakon što se javila u snu nadničaru Georgoriju i jednoj otmenoj dami Jevtimiji, koji su svoje snove ispričali episkopu tog grada. Svete mošti biće tada položene u Epivatu, u crkvu svetih apostola Petra i Pavla. Od tada, nad njenim moštima su mnogi nalazili isceljenje i spas, te je ona preko dvesta godina važila za svetiteljku koju su mnogi hodočasnici posećivali - pripoveda Vasiljevićeva.

Njena svetost i moć brzo su se proširile izvan lokalnih granica, praveći od njenog groba mesto velikog duhovnog značaja.

- Međutim, početkom XIII veka, kada su krstaši zauzeli Carigrad, bugarski car Jovan Asen je u pregovorima sa njima dogovorio da umesto da relikvije i mošti svete Petke budu odnete na zapad, on otkupi i prenese ih u bugarski grad Trnovo 1238. godine u Sabornu crkvu. Tu su, posebno poštovali svetiteljku nad čijim moštima su nastavila da se dešavaju razna isceljenja i druga čuda o kojima su pisali i slavili je. Nakon pada Trnova pod tursku vlast 1393. godine, Turci će proterati patrijarha Jeftimija, prvog pisca koji je napisao žitije Svete Petke, opljačkati crkvu, a odoru i kivot u kojima su se nalazile njene mošti odneti sa sobom, jer su bile ukrašene dragim kamenjem i zlatom - opisuje istoričarka.

Ali, zalaganjem kneza Stracimira, koji je vladao Vidinom, njene mošti će biti prenete tamo, na žalost nakratko, jer će samo tri godine kasnije Vidin pasti pod tursku vlast. Blago iz riznica, među kojima su se našle i mošti Svete Petke, biće odnete u Ser, kao lični ratni plen sultana Bajazita.

- Dve godine kasnije, 1398. godine svetinju su od sultana Bajazita izmolile tri znamenite Srpkinje – kneginja Milica, Jefimija i Miličina kćerka Olivera, koja je tada bila udata za Bajazita. Sveta Petka tako stiže u Kruševac, u dvorsku crkvu Lazaricu. Kako je kasnije zapisao Grigorije Camblah : “Sva slava Petkina uze se Bugarskoj i podari zemlji srpskoj” - pripoveda Vasiljevićeva.

Tokom boravka u Srbiji, ona će boraviti u manastiru Ljubostinja od 1400. godine, da bi 1417. godine bila preneta u novu prestonicu despota Stefana - u Beograd. Tu će boraviti u čuvenoj crkvi Uspenja presvete Bogorodice, pored beogradske mitropolije, da bi kasnije bila sagrađena posebna crkva posvećena njoj u blizini sadašnje kapele koja se nalazi na Kalemegdanu.

- Godine 1521. kada sultan Sulejman Veličanstveni osvaja Beograd, mošti će zajedno sa stanovništvom grada koje će biti raseljeno za Carigrad, poći na put, a sa njima i razne druge relikvije koje će biti pohranjene u crkvi Beogradskoj, izgrađenoj od strane stanovništva iz raseljenog Beograda. U toku jedne od turskih najezda na crkvu, njih će zarad bezbednosti otkupiti carigradski patrijarh i u posedu patrijaršije biće do XVII veka. Njene mošti biće položene u crkvu svetog Georgija na Fanaru - priča istoričarka.

Međutim, carigradska patrijaršija, opterećena velikim nametima turske vlasti, zapada u ozbiljne dugove u XVII veku, kada će se vojvoda Vasilije Lupul, gospodar Moldavije, ponuditi da velikim prilogom pokrije dugove Patrijaršije, a da zauzvrat dobije mošti Svete Petke.

Godine 1641. mošti se prenose u hram Sveta tri jerarha u Jaši, ali će nakon jednog požara iz 1888. u kom su ostale neoštećene, biti prenete u Sabornu crkvu u istoimenom gradu, gde se i dan danas nalaze.

- Mošti Svete Petke postale su simbol jedinstva i identiteta među pravoslavnim vernicima, transcendirajući nacionalne i kulturne granice. Njihova sposobnost da prežive vekove turbulencije, osvajanja i religijskih promena svedoči o njihovoj dubokoj duhovnoj vrednosti. Ove relikvije su takođe primer kako svetost može da nadmaši materijalno i postane izvor nade, isceljenja i zajedništva za ljude različitih epoha i kultura - zaključuje na kraju svog pripovedanja istoričarka Dijana Vasiljević.

(Ona.rs)